Türkiye ekonomisi, 2021-2023 yılları arasında güçlü bir büyüme performansı sergiledikten sonra 2024-2025 döneminde milli gelirin büyümesi yavaşlamıştır. 2024 yılında GSYH %3,2 büyürken, 2025’in ilk çeyreğinde yıllık bazda %2 artış kaydedilmiştir. IMF verilerine göre 2025 yılında dünya ekonomisi %3,3 büyümüş, 2026 yılı için ise %2,8 büyüme öngörülmüştür. TCMB Temmuz 2025 Piyasa Katılımcıları Anketi’ne göre 2025 yılı Türkiye GSYH büyüme beklentisi %2,9, 2026 yılı için %3,7’dir.
2023 yılının Haziran ayından itibaren enflasyonla mücadele amacıyla uygulanan parasal sıkılaşma politikaları, yılın ikinci yarısından itibaren ekonomide belirgin bir yavaşlamaya yol açmıştır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası politika faizini 2023 ortasından itibaren kademeli olarak artırarak yıl sonunda %42,5 seviyesine çıkarmıştır. 2023 Haziran öncesindeki negatif reel faiz uygulamasının ardından kredi maliyetlerindeki bu artış, finansmana erişimi zorlaştırmış, kredi büyümesini sınırlamış ve sanayi üretiminde durgunluk yaratmıştır.
Pandemi sonrası gevşek para politikasıyla hızla yükselen enflasyon, Ekim 2022’de %85,5 ile zirve yapmış; 2023 ortasında başlayan sıkılaşma politikaları sonucunda Temmuz 2025’te yıllık bazda %33,5’e gerilemiştir. TCMB’nin Temmuz 2025 piyasa katılımcıları anketine göre 2025 yıl sonu enflasyon beklentisi %29,66’dır.
Ekonomideki yavaşlama eğilimi reel sektör verilerine de yansımaktadır. İmalat sanayi kapasite kullanım oranı Temmuz 2023’te %76,9, Temmuz 2024’te %75,9, Temmuz 2025’te ise %74,1 olmuştur. Temmuz 2025’e ilişkin İstanbul Sanayi Odası Türkiye İmalat PMI verileri, sektördeki daralmanın sürdüğünü göstermektedir. Manşet PMI, Haziran’daki 46,5 seviyesinden 46,0’a gerileyerek eşik değer olan 50’nin altında kalmış, böylece daralma üst üste 16’ncı aya taşınmıştır. Zayıf talep koşulları yeni siparişlerde düşüşe yol açarken üretim de paralel şekilde azalmıştır. İstihdam ve satın alma faaliyetleri sınırlı ölçüde gerilerken firmalar stok seviyelerini düşürmeye devam etmiştir. Bu veriler, 2025’in ikinci yarısında finansman maliyetlerinde beklenen düşüşe rağmen imalat sanayinde toparlanmanın kademeli ve kırılgan olabileceğine işaret etmektedir.
2024 yılı İSO 1000 verileri, Türkiye’deki birçok sanayi kuruluşunun henüz yüksek katma değerli ürün üretimi konusunda iş modeli ve rekabet stratejisinde yeterli mesafe alamadığını ortaya koymaktadır. Katma değer içinde iş gücü ödemelerinin ve faiz maliyetlerinin payı hızla artarken, şirket kârlılıkları gerilemektedir. Bu durum, faaliyet kârının önemli bir kısmının faiz ödemelerine gitmesine ve ana para borç ödemelerinin giderek daha stresli hâle gelmesine yol açmaktadır. Aynı zamanda işletme sermayesi ihtiyacı ve yatırım harcamaları daha kritik bir noktaya taşınmaktadır.
TL’nin değer kazanması ve iş gücü maliyetlerindeki hızlı artış, henüz istenilen rekabet gücüne ulaşmamış Türk şirketleri için önümüzdeki dönemi daha zorlu kılmaktadır.
Kısa Vadede Şirketler İçin Öne Çıkan Stratejiler
- Değerli Ürün ve Hizmet Modeline Geçiş
- İnovasyon, teknoloji, tasarım ve yenilikçi fikirleri üretim ve hizmet modeline entegre etmek.
- Ürünlere ek hizmet ve servis katarak, global rakiplerin yapamadığı alanlarda rekabet avantajı yaratmak.
- İhracat ve Pazar Çeşitlendirmesi
- Yeni pazarlar ve müşteriler bularak ihracatı artırmak.
- Mevcut pazarlardaki bağımlılığı azaltmak.
- Maliyet Disiplini
- Tüm masraf kalemlerini detaylı biçimde gözden geçirmek; “her taşı kaldırıp altına bakmak” anlayışıyla gereksiz harcamaları ortadan kaldırmak.
- Kârlılık Odaklı İş Modeli
- Ürün, hizmet ve müşteri bazında kârlılık analizleri yaparak iş modelini yeniden değerlendirmek.
- Dijitalleşme ile Pazarlama ve Satışta Verimlilik
- Dijital pazarlama kanallarını etkin kullanarak, yüksek maliyetli ve düşük verimli yöntemlerden uzak durmak.
- Seyahat ve fiziksel tanıtım maliyetlerini minimize etmek.
- Uygun Finansman Kaynaklarının Kullanımı
- İhracatçı firmalar için TCMB reeskont kredileri ve Eximbank’ın uygun maliyetli finansman olanaklarını değerlendirmek.
Küresel Gelişmelerin Türkiye’ye Yansımaları
2025’in ilk yarısında küresel ekonomide öne çıkan gelişmeler, Türkiye’nin dış ticaret, finansman ve yatırım ortamını doğrudan etkilemiştir. ABD’nin faiz politikalarındaki belirsizlik, dolar endeksinin yukarı yönlü baskılanmasına ve gelişmekte olan ülke para birimlerinde değer kaybına yol açmıştır. Bu durum, Türkiye gibi dış finansmana ihtiyaç duyan ekonomilerde borçlanma maliyetlerini artırmıştır.
Avrupa Birliği’nde büyümenin yavaşlaması ve enerji arz güvenliği endişeleri, Türkiye’nin ihracat performansını olumsuz etkileyebilecek faktörler arasındadır. Özellikle otomotiv, tekstil ve beyaz eşya sektörlerinde AB talebindeki zayıflama, üretim ve istihdam üzerinde baskı yaratabilir.
Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki jeopolitik gerilimler, enerji fiyatlarında oynaklığa yol açarak Türkiye’nin hem enerji maliyetleri hem de ticaret yolları açısından risklerini artırmaktadır. Karadeniz ve Doğu Akdeniz’de deniz taşımacılığı rotalarındaki güvenlik riskleri, lojistik maliyetlerini yükseltebilir.
Öte yandan, Asya-Pasifik bölgesinde Çin’in iç talep destekli büyüme stratejisine yönelmesi, Türkiye için alternatif pazar fırsatları doğurabilir. İkili ticaret anlaşmalarının çeşitlendirilmesi ve yeni ihracat pazarlarına açılım, küresel riskleri dengeleyici stratejiler arasında yer almaktadır.
Türkiye’nin küresel gelişmelere uyum sağlayabilmesi için dış ticarette ürün ve pazar çeşitliliğini artırması, enerji arz güvenliğini güçlendirmesi ve uluslararası yatırımcı güvenini koruyacak makroekonomik ile diplomatik politikaları eşgüdüm içinde yürütmesi kritik önem taşımaktadır. ABD–Çin ticaret gerilimleri, enerji fiyatlarındaki oynaklık ve Avrupa’daki yavaşlama; finansman koşullarını ve dış talep görünümünü etkileyerek Türkiye’nin ihracat ve büyüme kompozisyonu üzerinde baskı yaratmaktadır. Bu nedenle politika setlerinin, fiyat istikrarı kadar rekabetçilik ve verimliliği de önceleyen yapısal bir çerçeve ile desteklenmesi gerekmektedir.
Sonuç olarak 2024 yılı zorlu geçti. 2025’in ilk yedi ayında da yüksek finansman maliyetleri ve enflasyonist bir ortamda faaliyet gösterdik. İş gücü ödemelerinin katma değer içindeki payının hızla artması ve TL’nin değer kazanması, iş modeli ve rekabet gücünde henüz istenilen seviyeye ulaşmamış Türk şirketleri için zor bir dönemin habercisi. Söylemesi kolay, yapması zor olsa da tek radikal çözüm; değerli üretim ve hizmet modeline geçiştir.