Ülkemizde en çok tercih edilen ortaklık türlerinden biri olan Anonim Şirketlerde bilgi edinme ve inceleme hakkı 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 437. maddesinde şirket pay sahipleri bakımından, aynı kanunun 392. maddesinde yönetim kurulu üyeleri bakımından ayrı ayrı düzenlenmiştir.
Pay sahibinin anonim şirkette çoğunluğu oluşturamaması halinde şirket yönetimine dahil olma imkanı bulunmamaktadır. Dolayısıyla pay sahibinin genel kurulda oyunu ve sair haklarını etkili ve isabetli kullanabilmesi için hali hazırda şirket hakkında yeterli bilgiye sahip olması gerekmektedir. Yine yönetim kurulu üyesinin de şirketin yönetim ve temsilini amaca uygun olarak gerçekleştirebilmesi ve şirkete ilişkin herhangi bir konudan haberdar olmamasının kendisini sorumluluktan kurtarmıyor olması göz önünde bulundurulduğunda bilgi edinme ve inceleme hakkının her iki sujesi açısından büyük önem arz ettiği anlaşılmaktadır.
- ANONİM ORTAKLIKLARDA PAY SAHİBİNİN BİLGİ EDİNME VE İNCELEME HAKKI
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda anonim şirketlerde pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkı şahıs şirketlerine göre daha dar kapsamlı düzenlenmiştir. Söz konusu hususa temel dayanak olarak ise şahıs şirketlerinden farklı olarak, anonim şirketlerde pay sahiplerinin, doğrudan denetleme haklarının bulunmaması gösterilebilmektedir.
Anonim şirketlerde pay sahibinin bilgi alma / edinme hakkını iki ana başlık altında incelemek doğru olacaktır. Şöyle ki; finansal tablolar, konsolide finansal tablolar, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, denetleme raporları ve yönetim kurulunun kâr dağıtım önerisi, genel kurulun toplantısından en az on beş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurulması ve bunlardan finansal tablolar ve konsolide tablolar bir yıl süre ile merkezde ve şubelerde pay sahiplerinin bilgi edinmelerine açık tutulması kuralı pay sahiplerinin pasif anlamda bilgi edinme hakkını oluşturmaktadır. Bu düzenleme ile pay sahipleri hem önceki yılın hem de içerisinde bulunulan yılın finansal tablolarını karşılaştırmalı olarak inceleyerek şirket gidişatı hakkında fikir sahibi olabileceklerdir. Şayet ortaklar şirket gidişatının olumsuz olduğu yönünde kanaate varırlarsa, yönetim kurulunu görevden almak suretiyle kötü gidişatı engelleyebileceklerdir. Ayrıca pay sahibi, gideri şirkete ait olmak üzere gelir tablosu ile bilançonun bir suretini isteme hakkına da sahiptir.
Bilgi alma ve inceleme hakkı pasif yönü itibarıyla her ne kadar genel kurul öncesi pay sahibinin şirket gidişatı hakkında fikir sahibi olmasını sağlamaktaysa da edinilecek bilgiler genel niteliği haiz olması sebebiyle yeterli olmayabilecektir. Pay sahibinin aktif anlamda bilgi alma hakkı ise genel kurulda, şirket işleri bakımından yönetim kurulundan, denetim yapılma şekli bakımından ise denetçilerden herhangi bir konu özelinde bilgi verilmesini isteme olarak karşımıza çıkacaktır. Hakkın bu şekilde aktif yönüyle icra edilmesi halinde, sadece finansal tablolar ve raporlar hakkında değil, şirket yönetimi ve stratejisi hakkında da bilgi edinilebileceğinden daha tatmin edici sonuçlara ulaşılması mümkün olabilecektir. Ayrıca hakim şirketin her pay sahibi, genel kurulda bağlı şirketler hakkında bilgi alma hakkına da sahiptir. Aktif anlamda bilgi alma hakkı kapsamında bilgi vermekle yükümlü olanlar, şirket işleri hakkında yönetim kurulu; denetimin yapılış şekli ve sonuçları hakkında ise denetçilerdir; ancak bu noktada dikkatle üzerinde durulması gereken husus eski Ticaret Kanunu’ndan farklı olarak denetçinin, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu uyarınca sadece denetim faaliyetleri hakkında bilgi vermekle yükümlü olduğudur.
Pay sahibinin, genel kurulda şirketin işleri hakkında yönetim kurulundan yahut denetleme faaliyetleri bakımından denetçiden bilgi istemesi halinde kural olarak sözlü şekilde bilgi verilir. Ancak gerektiği hallerde, ikinci bir yol olarak verilecek olan bilginin kalitesini yükseltmek amacıyla talep yazılı olarak karşılanabilir. Ayrıca TTK md. 437/2 uyarınca verilen bilgiler baştan savma yahut ilgisiz konuları içermeyerek hesap verme ve dürüstlük ilkeleri bakımından özenli ve gerçeğe uygun olmalıdır.
Pay sahibi tarafından genel kurulda yöneltilen bilgi alma talebi hangi gerekçeyle olursa olsun bir sonraki genel kurula ertelenmeyerek bilgi vermekle yükümlü olan yönetim kurulu yahut denetçi tarafından doğrudan cevaplandırılması gerekmektedir. Aksi halde genel kurulun kesintisizliği ilkesine aykırılık söz konusu olacaktır.
Kanun koyucu tarafından TTK 437/3 maddesi ile bilgi alma hakkının sınırı belirlenmiştir. Bu bağlamda pay sahibinin talebi, sadece istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilecektir. Düzenlemeden açıkça anlaşıldığı üzere pay sahibinin şirket sırlarını öğrenmek hususunda herhangi bir hakkı bulunmamaktadır. Şayet, pay sahibi talebinin haksız olarak reddedildiğini düşünüyorsa bu noktada mahkemeye başvurma hakkını kullanabilmesi mümkündür. Ayrıca eşit işlem ilkesinin bir tezahürü olarak; pay sahiplerinden herhangi birine bu sıfatı dolayısıyla genel kurul dışında bir konuda bilgi verilmişse, diğer bir pay sahibinin aynı konuda istemde bulunması halinde, şirket sırlarının açıklanacağı yahut şirket menfaatlerinin tehlikeye gireceği iddiasıyla pay sahibinin talebi geri çevrilmeyerek aynı kapsam ve ayrıntıda bilgilendirilmesi gerekmektedir.
TTK 437/4 maddesinde düzenlenen pay sahibinin inceleme hakkı ise, pay sahibinin açık talebi üzerine şirketin ticari defterleriyle yazışmalarında yapılacak inceleme sonucu bilgi sahibi olmasını sağlamaya yönelik, bilgi alma hakkını tamamlayan ve destekleyen nitelikte bir haktır. İnceleme hakkı, genel kurulda kullanılan bilgi alma hakkına bağlı olmayıp, her pay sahibine tanınan bağımsız, bireysel bir haktır.
İnceleme hakkı kapsamında önemle üzerinde durulması gereken husus ise; pay sahibi şirketin tüm defter yahut belgeler üzerinde inceleme yapma yetkisine sahip olmamasıdır. Pay sahibi, sadece sorusunu ilgilendiren kısımları inceleyebilir. Bu sınırlamaya ek olarak, pay sahibinin ticari defterleri ve yazışmaları üzerinde inceleme yapabilmesi ayrıca genel kurulun açık iznine veya yönetim kurulunun kararına bağlı tutulmuştur. Bu bilgiler ışığında görülmektedir ki pay sahibinin inceleme hakkı oldukça dar kapsamlı olarak düzenlemiştir.
TTK md. 437 kapsamında bilgi alma veya inceleme istemi cevapsız bırakılan, haksız olarak reddedilen veya ertelenen pay sahibi, reddi izleyen on gün içinde, diğer hâllerde de makul bir süre sonra şirketin merkezinin bulunduğu asliye ticaret mahkemesine başvurabilir.
- ANONİM ŞİRKETLERDE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN VE BAŞKANIN BİLGİ ALMA VE İNCELEME HAKKI
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile getirilen yeni düzenleme ile yönetim kurulu üyelerinin bilgi alma ve inceleme hakkı bakımından; yönetim kurulu toplantıları sırasında sınırsız, yönetim kurulu toplantıları dışında ise onaya tabi olmak suretiyle ikili ayrım yapıldığı görülmektedir.
6102 sayılı kanun TTK md. 392/1 uyarınca yönetim kurulu toplantıları sırasında, üyelerden her biri şirketin tüm iş ve işlemleri hakkında bilgi isteyebilir, soru sorabilir; en önemlisi de, ortaklık defter ve belgelerini inceleyebilir. Yönetim kurulu toplantılarında, üyelerin bilgi alma ve inceleme hakkı kapsamında hiçbir sınırlama getirilmemiştir. Dolayısıyla yeni düzenleme bu yönü ile yönetim kurulunun sorumluluğu ve sahip olduğu hak ve yetkilerle orantılı olmayan eski kanuna göre, daha tutarlı ve sürdürülebilir bir nitelik kazandırmıştır. Ayrıca önemle üzerinde durulmalıdır ki; toplantı sırasında bilgi edinme ve inceleme hakkının kullanılması ile verilecek bilginin “gizli” yahut “şirket sırrı” gibi gerekçelerle reddedilmesi mümkün değildir.
Yönetim kurulu üyesi, bilgi alma ve inceleme hakkı kapsamında yönetim kurulu toplantıları dışında; yönetim kurulu başkanının izniyle, şirket yönetimiyle görevlendirilen kişilerden, işlerin gidişi ve belirli münferit işler hakkında bilgi alabilir ve görevinin yerine getirilebilmesi için gerekliyse, yönetim kurulu başkanından, şirket defterlerinin ve dosyalarının incelemesine sunulmasını isteyebilir. Her ne kadar yönetim kurulu toplantıları dışında bilgi alma ve inceleme hakkının kullanılması yönetim kurulu başkanının icazetine bağlanmış olsa da, şirket esas sözleşmesi ile yapılacak değişiklikle yahut yönetim kurulu kararıyla bu sınırlamanın kaldırılabilmesi ve hakkın genişletilmesi mümkündür.
Yönetim kurulu başkanı, bir üyenin ortaklık defter ve belgelerini inceleme talebini reddederse, konu iki gün içerisinde yönetim kuruluna getirilir. Yani bu hususta artık yönetim kurulu karar verir. İki gün gibi kısa süre belirlenmesindeki amaç, hakkın sürüncemede bırakılmasının önüne geçilmektir. Şayet yönetim kurulu toplanamaz yahut talebi reddederse; üye, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesine başvurabilir.
Ayrıca yönetim kurulu toplantıları dışında sadece üyeler değil yönetim kurulu başkanı da dilediği gibi şirket defter ve belgelerini inceleme hakkına sahip olmayıp bu hakkını kullanabilmesi için yönetim kurulunun iznini alması gerekmektedir. Şayet yönetim kurulu toplanamaz yahut izin vermekten kaçınırsa, başkan şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemesine başvurabilir.
- SONUÇ
6102 sayılı TTK’da düzenlenen anonim şirketlerde bilgi alma ve inceleme hakkı, pay sahipleri ve yönetim kurulu üyeleri bakımından hakkın kapsamı ve kullanımı itibarıyla önemli farklılıklar arz etmektedir. Pay sahibinin aktif anlamda bilgi alma hakkının sınırını; talep edilen bilginin verilmesi halinde şirket sırlarının açığa çıkması yahut şirket menfaatlerinin tehlikeye girebilecek olması oluştururken, yönetim kurulu üyesinin, yönetim kurulu toplantılarında bilgi alma hakkının kullanılmasında herhangi bir sınırlama söz konusu değildir.
İnceleme hakkı bakımından ise; pay sahibi, genel kurulun açık izni yahut yönetim kurulunun bu hususta kararı olması halinde yalnızca genel kuruldaki sorusu ile ilgili ticari defter ve belgeleri inceleme hakkına sahipken, yönetim kurulu üyesi ise; yönetim kurulu toplantılarında hiçbir sınırlamaya tabi olmaksızın dilediği belgelerde inceleme yapma hakkına sahiptir. Yönetim kurulu üyesi tarafından bilgi alma ve inceleme hakkının kullanılmasındaki tek sınırlama, söz konusu hakkın yönetim kurulu toplantıları dışında kullanılması halinde bu durumun yönetim kurulu başkanının onayına tabi olmasıdır. Görüldüğü üzere 6102 sayılı TTK ile anonim şirketlerde bilgi alma ve inceleme hakkı; pay sahiplerine, yönetim kurulu üyelerine göre oldukça dar kapsamlı tanınmıştır.
EGEMENOĞLU HUKUK BÜROSU