Yatırım teşvik sisteminin genel amacı ithalata olan bağlılığın azaltılması, bölgeler arası farklılıkların kapatılması, ülke içinde gelişim farklılıkların azaltılması, ülkedeki istihdamı arttırmaya yönelik ve aynı zamanda katma değeri yüksek olan yatırımlara yönlendirilmesidir. Yüksek teknolojili yatırımlara teşvik verilmesi hedeflenmektedir.
Yatırım teşvik sisteminin destek unsurları; KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti, sigorta primi, vergi indirimi, faiz desteği, yatırım yeri tahsisi, gelir vergisi stopajı desteği, KDV indirimi gibi destek unsurlarıyla yatırımlarda devlet yardımlarının mevzuatı uygulanmaktadır.
Bizler de 2016, 2017 ve 2018 yıllarını kapsayan dönemde verilen yatırım teşviklerini hem Türkiye geneli hem de Bursa ili için sektörlerine ayırarak inceledik. Bursa’da aynı zamanda kurulan Ar-Ge ve Tasarım Merkezleri de bu konunun bir örneğidir. Şubat 2018 itibari ile 89 Ar-Ge, 10 Tasarım Merkezi bulunmaktadır. Şirketlerin kendi bünyesinde kuracakları tasarım merkezleri 2016 yılı Şubat ayından itibaren desteklenmeye başlanmıştır. Bu çerçevede şirketler bünyesinde kurulan tasarım merkezleri sayısı Şubat 2018 tarihi itibari ile 5 ilde toplam 135’e ulaşmıştır. Bursa 10 tasarım merkezine sahip olarak bu destekten en çok yararlanan illerden biri olmuştur.
2016, 2017 ve 2018 yıllarında verilen teşvik belgelerine baktığımızda sektörel olarak ayrılmıştır. Sektörel bazda baktığımızda; Enerji, İmalat, Hizmetler, Tarım ve Madenciliktir. Türkiye’de 2016-2018 yılları arasında genel olarak baktığımızda İmalat sektörüne verilen yatırım teşvik belgeleri daha fazladır. 2016 yılında ise en fazla yatırım teşvik belgesi Enerji sektörüne verilmiştir.
2018 Türkiye geneline baktığımızda, toplamda 5914 adet teşvik belgesi verilmiş, 255 bin kişiye istihdam sağlanmıştır.En çok teşvik verilen sektör imalattır. Sektör, toplamda 3250 adet teşvik belgesi alırken, 126.629 kişiye istihdam sağlamıştır. En çok yatırım teşviki verilen imalat sektörünün toplam yatırım teşvikleri içerisindeki payı 2016 yılında %29 ,2017 yılında %23 ve 2018 yılında %41 olmuştur. İmalat sektörünün payının yıllar içerisinde arttığını görüyoruz.
Türkiye’de Şubat ayı İmalat PMI‘na baktığımızda; %46,4’tür. Oranın %50’nin altında olması üretimdeki yavaşlamadan ve istihdamdaki azalıştan da kaynaklanmaktadır.
Aynı şekilde Türkiye geneline baktığımızda en az teşvik alan sektör tarımdır. Toplamda 281 adet belge verilirken, 5272 kişiye istihdam yaratmıştır. Son 3 yılda Türkiye genelinde toplamda 657 adet tarım sektörüne teşvik belgesi verilmiştir. Toplamda tarım sektörüne verilen teşvikin tutarı ise 5.345 milyon TL’dir.
Bu tabloda yer alan yatırım teşvik belgelerinin sektörel dağılımı Bursa ili için özel ele alınmıştır. Tabloda Bursa’da 2016, 2017 ve 2018 yıllarında verilen sektörel bazdaki yatırım teşvik belgelerinin adedini, tutarını ve yaratacağı istihdam gösteriliyor.
3 seneye de baktığımızda en çok teşvik verilen sektör imalattır. İmalat sektörü, çok fazla sektörü bir arada barındırdığından en fazla devlet tarafından teşvik verilen sektördür.
2016-2018 yılları arasına bakıldığında 615 adet yerli ve yabancı sermaye bazlı teşvik verilmiştir. Toplamda 13.820 milyon TL’lik yatırım teşviki verilmiştir. İmalat sektörünün Bursa iline verilen teşviklerin içindeki payı 2016 yılında; %56, 2017’de %77 ve 2018 yılında %87’dir.
2016-2018 yılları arasında; Bursa’da en az teşviki alan sektör tarımdır. Bursa ilinin lokomotif sektörlerinden olan otomotiv ana ve yan sanayi, tekstil ve metal sanayi gibi sektörler olduğu için tarıma ilgi daha azdır. Bunun sonucunda da az teşvik verilmektedir.
Tarım ve Orman Bakanlığının yaptığı en son projelerden biri olan atıl arazilerin toplulaştırılması projesi sayesinde Bursa’da tarım sektörüne verilen teşviklerin artacağını öngörülmektedir. Proje kapsamında 7 bölgeden 7 il belirlenmiştir; Van, Antalya, Trabzon, Çorum, İzmir, Şanlıurfa ve Bursa illeri seçilmiştir. Tarım arazilerinin boş kalmaması ve işletmelerin büyümesi için arazi bankacılığı modeli öne çıkartılmaktadır.
Türkiye genelinde 2016-2017 yılları arasında teşvik verilen yatırım tutarı 90 milyon TL’den 2017 yılında 180 milyon TL’ye çıkarken, Bursa ili için değişen bir nokta yoktur. 2017 yılında teşvik verilen tutarın bu kadar artmasının en temel sebeplerinden biri Akkuyu Nükleer Santrali için enerji sektörüne verilen teşviktir.
2016-2017 yıllarında Bursa’nın teşvik verilen yatırım tutarlarında değişim olmasa da Türkiye genelinde Bursa’ya verilen pay %4’ten %2’ye düşmüştür. 2018 yılında Türkiye genelinde teşvik verilen yatırım tutarı 157 milyon TL’ye düşmüş olsa bile Bursa’da verilen yatırımın tutarı 10 milyon TL’ye çıkmıştır. Aynı zamanda Bursa’nın payı da %2’den %7’ye çıkmıştır.
Bursa’nın gayri safi yurtiçi hasılasının Türkiye’nin gayri safi yurtiçi hasılası içindeki payı artarken Bursa iline verilen yatırım teşviklerinin Türkiye genelinde verilen yatırım teşvikleri içindeki payıyla doğru orantılı ve pozitif bir ilişki vardır.
Genel olarak öne çıkan başlıklara baktığımızda Bursa iline en çok verilen teşvik İmalat sektöründedir. En az ise tarım sektörüne verilen teşviklerdir. Bursa ilinin Türkiye genelindeki teşviklerin içindeki payının da arttığını görmekteyiz. Tarım ve Orman Bakanlığının yeni projeleri kapsamında da Bursa ilinin önemi diğer teşvik verilen illere göre biraz daha fazla olduğundan Bursa’ya verilen teşviklerin payının daha da artacağı öngörülmektedir.
