Ülkemizde son yıllarda hızlı bir gelişim kaydeden kalıp sektörü, ana ve yan sanayiye büyük kazanımlar ve ülke ekonomisine çok büyük katkılar sağlamaya başlamıştır. Türkiye, kalıp teknolojisi ve üretim gücünde dünya standartlarını yakalarken, dünya pazarında payını artırmaya devam etmektedir.
KALIPLA İLGİLİ TANIMLAR VE KALIP ÇEŞİTLERİ
Genel olarak özdeş parçaları istenilen ölçü sınırları içerisinde ve en kısa zamanda üreten, malzeme sarfiyatı ve insan gücünün asgari düzeyde tutulmasına yardımcı olan ve takım tezgahları ile çalışabilen aygıta kalıp; bu aygıtın tasarımını hazırlayan, yapımını gerçekleştiren ve çalıştırabilen kişiye de kalıpçı denilmektedir.
Kalıplar işçiliklerine ve kalitelerine göre sınıflandırılmaktadır. Bunlar kısaca A tipi, B tipi ve C tipi kalıplar olarak tanımlanabilir.
A Tipi Kalıp: Ardışık (progresif) veya transfer kalıbı tipinde, otomatik transfer sistemine sahip, açık veya kapalı (iklimlendirilmiş, havalı soğutmalı) transfer sistemli ve yüksek hassasiyetteki kalıplardır. Genelde operasyonları bir baskıda tamamlanamayan çok hassas parçaları imal etmektedirler.
B Tipi Kalıp: Genelde baskıda biçimlendirilen, nispeten büyük boyutlu ve hassasiyetleri biraz daha düşük olan sac parçalarının imalatında kullanılan kalıplardır. Üzerlerinde, kamlı, maçalı, hidrolik ve pnömatik tahrik sistemleri yer alabilmektedir. Kalıp ve makinenin bütünlük arz ettiği (aküple) ‘seri işlem makineleri’ de bu gruba dahil edilebilir.
C ve D Tipi Kalıplar: İmalat sayısı 100.000’in altında olan, nispeten kaba toleranslı, döküm gövdeli ve kilo ile satılabilen düşük kalıplardır.
Esas amacı birbirinden farklı olmayan, ancak çalışma sistemi ve ürettikleri parçalar bakımından farklılıklar gösteren kalıpları aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür.
- Sac-Metal Kalıpları
Presle Şekil Verme
Enjeksiyon Kalıpları
Kokil Kalıpları
Ekstrüzyon Kalıpları
Haddeler
- Plastik ve Kauçuk Kalıpları
Ekstrüzyon Kalıpları
Şişirme Kalıpları
Vakum kalıpları
Pişirme Kalıpları
- Cam Kalıpları
DÜNYA KALIP SEKTÖRÜ
Dünya kalıp dış ticaret hacmi 2012-2016 yılları arasında ortalama 35 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiştir.
2016 yılında dünya toplam kalıp ithalatının yaklaşık % 77’sini (% 12,5 enjeksiyon ve ekstrüzyon, %64,3 diğer plastik işleme olmak üzere) plastik ve kauçuk sektöründe kullanılan kalıplar oluşturmuştur. Diğer tüm kalıp çeşitleri toplam kalıp ithalatından % 30 pay almaktadır.
Aynı şekilde, 2016 yılında dünya toplam kalıp ihracatının yaklaşık % 77’sini (% 12,7 enjeksiyon ve ekstrüzyon, % 64 diğer plastik işleme olmak üzere) plastik ve kauçuk sektöründe kullanılan kalıplar oluşturmuştur. Diğer tüm kalıp çeşitleri toplam ihracattan % 30 pay almaktadır.
DÜNYA PLASTİK DIŞ TİCARETİNİ YÖNLENDİREN BAŞLICA ÜLKELER
Dünya kalıp ithalat ve ihracatını büyük ölçüde sanayileşmiş ülkeler yönlendirmektedir. Sanayileşmiş ülkelerin hem büyük kalıp ihracatçısı hem de ithalatçısı olduğu görülmektedir.
Dünya kalıp ithalatının yüzde 58’i 10 ülke tarafından paylaşılmaktadır. ABD, Meksika, Çin, Almanya ve Japonya dünya kalıp ithalatında ilk 5 büyük ülke konumundadır. Bu ülkeler dünya kalıp ithalatının yüzde 40’tan fazlasını gerçekleştirmektedir.
Tayland, Vietnam, Hindistan, İtalya ve Hong Kong diğer önemli kalıp ithalatçıları arasında yer almaktadır.
Türkiye 2016 yılında 311 milyon dolarlık ithalatla dünya kalıp ithalatçısı ülkeler içinde 17’nci sırada yer alırken toplam ithalatın yüzde 1,8’ini gerçekleştirmiştir.
DÜNYA KALIP İHRACATINI YÖNLENDİREN BAŞLICA ÜLKELER
Dünya kalıp ihracatının % 77’si 10 ülke tarafından paylaşılmaktadır. Çin, Güney Kore, İtalya, Japonya ve Almanya 2016 yılında dünya toplam kalıp ihracatında ilk 5 büyük ülke konumundadır. Bu ülkeler dünya toplam kalıp ihracatının % 57’sini gerçekleştirmektedir.
Kanada, ABD, Portekiz, Hong Kong ve Tayvan diğer önemli kalıp ihracatçısı ülkeler içinde yer almaktadır.
Türkiye 2016 yılında 213 milyon dolarlık ihracatla dünya kalıp ihracatçısı ülkeler içinde 16’ncı sırada yer alırken toplam ihracatın % 1,2 ini gerçekleştirmiştir.
TÜRKİYE KALIP SEKTÖRÜ
Kalıp sektörü üretim odaklı bir alan olduğundan teknoloji faktörü büyük önem kazanmaktadır. Kalıp kullanan her sektör için kalıp teknolojileri farklılaşmaktadır.Türkiye’de ana sanayilerin ve büyük ölçekli yan sanayilerin kalıp sektörü ile ilgili çok gelişmiş birtakım uygulamaları mevcuttur. Belirli sanayi kuruluşların simülasyon gücü çok artmıştır. Yalnızca biçimlendirme ile ilgili olarak değil, aynı zamanda bakım ve grup otomasyonu amaçlı programlar da kullanılmaktadır. Yazılım pazarlaması yapan firmalar da, pazarlamanın ötesinde çok fonksiyonel bir hale gelmişler ve sektörün kısa süre içerisinde büyük aşamalar kaydetmesinde etkili olmuşlardır.
Bu kuruluşların, çözüm ortaklığı, çeşitli türde modeller ve prototip kalıp üretme, kalıp ve fikstür projelendirme, danışmanlık, yazılım eğitiminin yanında kalıp imalatı ile ilgili eğitim verme, hatta parça imalatı vb. tahminleri aşan etkin faaliyetleri de vardır.
Ana sanayilerde ve büyük ölçekli yan sanayilerde eş zamanlı mühendislik, tersine mühendislik (reverse engineering), CNC veri üretme ve matematik model, enteraktif ölçme ve kontrol, bilgisayar destekli yönetim ve planlama, just in time imalat vb. gibi kavramlar artık soyut birer kavram olmayıp; az veya çok uygulamaları yapılan ve giderek gelişen süreçlerdir.
ÜRETİM
Türkiye’de faaliyet gösteren firmaların yaklaşık % 50’si ana faaliyetlerinin yanında kalıp da üretmektedir. Bu nedenle sektördeki kalıp üretici sayısının net bir biçimde tespit edilmesi güçtür. Talaşlı imalatçıların % 49’unun, sac parça işlemecilerin % 48’inin, plastikçilerin % 25’inin, dökümcülerin % 16’sının elektronik/elektromekanikçilerin % 14’ünün kalıp üretmekte oldukları belirlenmiştir.
Türkiye’de değişik malzemelerin işlenmesinde kullanılan kalıpları imal eden ve büyük çoğunluğu KOBİ düzeyinde faaliyet gösteren 5.000’in üzerinde firma mevcuttur. Sektörün 20.000 civarında istihdam sağladığı bilinmektedir. Bu firmaların yarıya yakını İstanbul’da faaliyetlerini sürdürürken geriye kalanı ise ağırlıklı olarak Bursa, İzmir, Ankara, Eskişehir, Manisa, Kocaeli ve Samsun’da yer almaktadır.
Türkiye toplam kalıp üretimi 2012-2016 döneminde yılda ortalama 90 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. 2012 yılında 95 milyon ton ve 949 milyon dolar olan üretimin 2016 yılında 93 milyon tona gerilerken değer bazında 1 milyar 64 milyon dolara çıktığı görülmektedir.
Türkiye’de plastik kalıpların 2012 yılında 19,1 milyon ton ve 121,7 milyon dolar olan üretimi ise 2016 yılında 29 milyon ton ve 427,9 milyon dolara çıkmıştır.
KALIP İTHALATI
Sektörün önemli bir bölümünün KOBİ statüsündeki firmalardan oluştuğu gözlenmektedir. Firmalar bu statünün getirdiği şartlarla ve az gelişmişliklerinin de etkisiyle daha çok B ve C tipi kalıp üretmektedirler. A tipi kalıplarda meydana gelen açık ise büyük ölçüde ithalatla karşılanmakta ve doğal olarak ithalat - ihracat dengesini olumsuz etkilemektedir.
Türkiye’nin 2012 yılında 20 milyon ton ve 338 milyon dolar olan toplam kalıp ithalatının 2016 yılında 19 milyon ton ve 311 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir.
2016 yılında 10 ülke, Türkiye’nin toplam kalıp ithalatından miktar bazında % 90 değer bazında da % 87 pay almıştır. Çin, Japonya, İtalya, G. Kore ve Almanya Türkiye’nin en çok kalıp ithalatı yaptığı ülkeleri oluşturmaktadır.
KALIP İHRACATI
Türkiye 2012-2016 döneminde yılda ortalama 18 milyon ton kalıp ihraç etmiştir. 2012 yılında 19 milyon ton ve 190 milyon dolar olan toplam kalıp ihracatının 2016 yılında 19 milyon ton ve 213 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir.
2016 yılında 10 ülke, Türkiye’nin toplam kalıp ihracatından miktar bazında % 68 değer bazında da % 62 pay almıştır. Almanya, İtalya, Bulgaristan, Rusya Federasyonu ve Cezayir, Türkiye’nin en çok kalıp ihracatı yaptığı ülkeleri oluşturmaktadır.
YURTİÇİ TÜKETİM
Türkiye 2012-2016 döneminde yılda ortalama 90 milyon ton kalıp tüketmiştir. 2012 yılında 94 milyon ton ve 1 milyar 97 milyon dolar olan toplam kalıp iç pazar tüketiminin 2016 yılında 93 milyon ton ve 1 milyar 163 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir.