Can Fuat GÜRLESEL
Türkiye ekonomisinde ikinci çeyrek büyüme oranları açıklandı. İlk çeyrekteki yüzde 7,4 büyüme ardından ikinci çeyrekte de büyüme yüzde 5,2 olarak gerçekleşti. Böylece yılın ilk yarısında büyüme dinamikleri iyi çalıştı. Ancak yaz aylarından itibaren döviz kurları ve faiz oranlarındaki öngörülemeyen artışlar ekonomiyi ve özellikle reel sektörü olumsuz etkilemeye başladı. Bu nedenle başarılı büyüme verilerine rağmen önceliğimizi sıkıntı yaşayan reel sektöre vermeliyiz.Büyüme Dinamiğinin Temelinde Reel Sektör Yer Alıyor
Türkiye’nin 2017 yılı ile 2018 yılında gösterdiği hızlı ekonomik büyümenin temelinde reel sektör bulunmaktadır. Reel sektör özellikle üretim ve ihracat tarafında gösterdiği sıçrama ile ekonomik büyümeyi hızlandırmaktadır. Yılın ikinci çeyreğinde yaşanan birçok sıkıntıya rağmen göreceli hızlı büyüme yine reel sektördeki gelişmeden kaynaklanmıştır. Sanayi ikinci çeyrekte yüzde 4,3, hizmetler sektörü ise yüzde 8,0 büyümüştür. Turizm sektörünün hizmetlere katkısı hissedilmektedir. Türkiye sağlıklı ve sürdürülebilir bir büyüme için reel sektörün bu dinamizmini mutlaka korumalıdır.
Reel Sektörün Döviz Kazandırıcı Faaliyetleri Büyümeyi Sürüklüyor
Yılın ikinci çeyreğinde reel sektörün mal ve hizmet ihracatı yüzde 4,5 büyürken, mal ve hizmet ithalatı büyümesi yüzde 0,3’de kalmıştır. Reel sektör zorlu ikinci çeyrek koşullarında mal ve hizmet ihracatını artırmayı başarmıştır. Ayrıca ithal ikamesi ile ithalatın da aşağı çekilmesine katkı sağlamıştır. Böylece mal ve hizmet ihracatı ile ithalatı arasındaki fark ile oluşan net mal ve hizmet ihracatı büyümeye 1,5 puan katkı sağlamıştır. Reel sektörün hem döviz kazandırıcı faaliyetlere devam edebilmesi hem de ekonomik büyümeye katkı sağlaması için mali açıdan sağlam olması gerekmektedir.
Reel Sektör Makine Yatırımlarını Yine Durdurdu
Reel sektörün dinamiklerinin çalışması için mal ve hizmet üretim kapasitesini artırması gerekmektedir. 2017 yılında artan kapasite kullanım oranları sonrası 2018 yılına girerken özellikle yeni kapasite ve makine yatırımlarının artacağı ümidi vardı. İlk çeyrekte makine yatırımları yüzde 6,4 büyüme gösterdi. Ancak 2018 yılının ikinci çeyreğinde makine yatırımlarında büyüme yüzde 0,6 olmuştur. Makine yatırımları ikinci çeyrekte reel olarak hemen aynı kalmıştır. Üçüncü ve dördüncü çeyreklerde ise yüksek faizler ve döviz kurları nedeniyle makine yatırımları muhtemelen küçülecektir. Böylece reel sektörün kapasite olarak büyümesi yine yarıda kalacaktır.
Reel Sektör Firmaları Sıkıntılı
Geçen haftaki yazımızdan alıntı olarak artan döviz kurları ile birlikte ödeme ve iş yapma yeteneğinin azalmış veya ortadan kalkmaya başlamıştır. Çok sayıda firma bu sıkıntı nedeniyle faaliyetlerine ara veya son vermektedir ve bu da zincirleme etki ile piyasalarda ödeme ve tahsilat sorunları yaratmaktadır. Banka borçlarının ödenmesinde de sorunlar artmaktadır. Bir diğer önemli sorun ise birçok piyasada fiyatların dolara çevrilmesidir. Böylece bir kesim kendini döviz kurları riskinden korurken, bir kesim kur artışlarının tüm maliyetlerini üstlenmek zorunda kalmaktadır.
Bankaların iktisadi faaliyetlere yönelik kredi verme iştahı ile firmaların kredi kullanma isteği de yüzde 35’lere gelen kredi faizleri ile en aza inmiştir. Bankalar oldukça temkinli olmaktadırlar. Bu arada artan döviz kurları kullanılan döviz kredilerinin TL olarak şişmesi sonucu teminat açıkları yaratmaktadır. Firmaların mevcut koşullarda ilave teminat verme gücü oldukça düşüktür. İhracatta ve yurtiçinde sağlıklı fiyat tespit etme olanağı da azalmıştır. Bu nedenle yurtiçi ve yurtdışı siparişlerin karşılanma oranları da düşmektedir
.
Reel Sektör Faaliyetleri Durursa Ekonomide Küçülme Başlar
Reel sektör faaliyetleri adeta donuklaşmıştır. Piyasaların ve firmaların çalışmasının yeniden normale dönmesi gerekmektedir. Firmalar tamamen kendilerini koruma güdüsü ile hareket etmektedir. Bu donukluk sürerse hem reel sektörde büyük kayıplar olacak hem de ekonomi üçüncü ve dördüncü çeyrekte küçülecektir. Bu nedenle orta vadeli plan hazırlıkları içinde veya paralel olarak reel sektörün mali yapısını güçlendirecek ve piyasalara güven verecek önlemlere mutlaka yer verilmelidir.
Son söz; Reel sektör piyasalardaki donukluğa en fazla birkaç hafta daha dayanabilir.