Gelişmiş ekonomilerin en güçlü kaslarından biri, makine imalat sanayinde eriştikleri kendilerine ait üretim ve ürün teknolojisine sahip olma yetkinliği olarak öne çıkıyor. Türkiye’de son yıllarda sürekli gelişim ve büyüme gösteren sektörler arasında bulunan makine imalat sanayi, üretim kenti Bursa’nın endüstriyel kapasitesi ve potansiyelinde de önemli konumda bulunuyor.

Ülkelerin sürdürülebilir kalkınma ve yüksek teknoloji üretmesinin yolu makine imalat sanayinden geçiyor. Global olarak gelişmiş ve sanayileşmiş ülkeler, bu alanda kendilerine ait üretim ve ürün teknolojisi yetkinliğiyle öne çıkıyor. Dolayısıyla ülkeler, makine imalat sanayini geliştirmeyi ve rekabet gücü artırmayı stratejik bir yaklaşımla ele alıyor. Hemen her sektördeki üretim kabiliyeti, kullanılan makinelerin kapasitesi ve niteliğiyle doğru orantılı olarak şekilleniyor. Otomasyondan enerji verimliliğine birçok alanda kritik rol oynayan makine imalat sanayi, yakaladığı teknolojik ilerlemeyle birlikte hem üretim maliyetlerinin düşmesine hem kalitenin artırılmasına hem de rekabet avantajı sağlamaya dönük fırsatlar sunuyor.

4 TRİLYON DOLARLIK PAZAR

Makine İhracatçıları Birliği’nin Eylül 2025 tarihli ‘Türkiye Makine Sanayiinin Rekabet Gücü’ adlı raporuna göre; küresel ölçekte makine imalat sanayi, son on yılda istikrarlı bir büyüme gösterdi ve dünya sanayi üretimindeki en önemli alanlardan biri olmayı sürdürdü. 2020'deki pandemi kaynaklı daralmayı takiben sektör hızla toparlandı; nitekim sektörün küresel pazar büyüklüğü ReportLinker verilerine göre 2022 yılında yaklaşık 3,54 trilyon ABD doları büyüklüğe ulaştı ve 2023'te yüzde 7,6'lık bir artışla 3,81 trilyon dolara yükseldi.

The Business Research Company (TBRC) verilerine göreyse sektörün küresel büyüklüğü 2024 yılında 3,78 trilyon ABD doları düzeyine ulaştı. Küresel pazarın bir önceki yıla göre yüzde 5,8 büyüyerek 2025'te 4 trilyon ABD dolarına, 2024-2029 döneminde ise yıllık bileşik yüzde 6,5 artış hızıyla 2029'da 5,14 trilyon ABD dolarına yükseleceği tahmin ediliyor. Bu veriler makine sektörünün yıllık ciro bazında belirgin bir artış trendi yakaladığını gösteriyor.

KÜRESEL TİCARETTEKİ YERİ

Küresel ticaretin büyük bir kısmı makine sektöründe gerçekleşiyor. Trademap verilerine göre; makine sektörünün büyük kısmını oluşturan 84 kodlu fasılın 2024'teki küresel ihracattan aldığı pay yüzde 11,7 olup, son 5 yıldaki küresel toplam mal ihracatından aldığı pay ise yüzde 11,2'dir.

Makine sektörünün son 5 yıldaki performansı alt sektör detayında incelendiğinde 24 alt sektörden sadece 5'inin bu dönemde küresel ticaretteki payını artırdığı görülüyor. Sektörün ticaret hacmi en büyük alt sektörü olan büro makineleri 2019 yılında yüzde 2,79 olan küresel mal ticaretindeki payını 2024'te yüzde 3,13'e çıkardı ve tek başına aynı dönemde toplam makine sektörü ihracatındaki artışın yüzde 37,3'ünü sağladı. Benzer şekilde 2019-2024 döneminde küresel toplam ihracattaki payını 0,11 puan artıran ‘ısıtıcılar ve fırınlar’ alt sektörü ise toplam makine sektörü ihracatı artışının yüzde 9'unu sağladı. Diğer taraftan, toplam ihracatları 2019-2024 döneminde yıllık bileşik yüzde 0,35 hızla artan ‘içten yanmalı motorlar’ ile yüzde 1,65 hızla artan ‘takım tezgâhları’ alt sektörünün küresel ticaretteki payları sırasıyla yüzde 0,18 ve 0,09 puan azalttı.

TÜRKİYE’DE MAKİNE İMALAT SANAYİ

Makine imalatı, Türkiye ekonomisinin büyümesine katkı sağlayan önemli sektörlerden biri olmaya devam ediyor. Sektör özellikle ara ürün üretme kapasitesi ve kimyasal, inşaat, otomotiv, enerji, tekstil, tarım ve madencilik gibi önemli sektörlere girdi sağlaması sayesinde Türkiye'deki imalat sanayinin gelişiminde önemli bir rol oynuyor. Türkiye makine imalatı sektörü, yoğun Ar-Ge çalışmaları (ülkede her yıl 39.000'in üzerinde mühendis mezun olmaktadır) ve yüksek katma değer oluşturması itibarıyla öne çıkıyor.

Türkiye’nin makine sektöründeki rekabet gücü uygun girdi maliyetleri ve güçlü olanaklardan kaynaklanıyor. Girdi maliyetleri; rekabetçi iş gücü maliyetleri, makul fiyatlı ve güvenilir enerji kaynakları ile ülkenin jeostratejik konumuna dayalı lojistik avantajları içeriyor. Olanaklar arasında ise nitelikli iş gücü, cazip yatırım teşvikleri, inovasyon odaklı altyapı, güçlü tedarik tabanı ve yerel kümeler bulunuyor.

Türkiye makine sektörü 2024 yılında gelirini dört katına çıkararak 45 milyar dolara ulaştırdı ve iş gücünü ikiye katlayarak 500 bine çıkardı. Küresel ihracat iki katına çıkarken, Türkiye'nin ihracatı son 20 yılda on kat artarak 2023 yılında 29,8 milyar dolar seviyesini gördü.

Sektördeki ihracat/ithalat oranı 2004 yılı itibarıyla yüzde 30'dan yüzde 65'e yükselirken, pazarın sürekli büyüme kaydederek ithalata daha az bağımlı hale geldiğini gösterdi.

Türkiye'nin toplam ihracatındaki yüzde 10'luk payıyla ülkenin en büyük 4’üncü ihracat endüstrisi olan makine ürünleri 200'ün üzerinde ülkeye ihraç ediliyor. İhraç edilen makine ürünlerinin yüzde 54'ü çoğunlukla Almanya, İngiltere, Fransa ve İtalya dâhil olmak üzere AB ülkeleri ve ABD'ye gönderiliyor.

Makine sektörünün toplam ithalatı, 2024 yılında 45 milyar doları aşarak iç piyasadan gelen güçlü talebi ortaya koydu. Türkiye'nin tarım makineleri pazarı 2022 yılında 3,6 milyar dolara ulaştı. Türkiye'nin inşaat makineleri pazarı 2022 yılında 2 milyar dolara yükseldi. Türkiye'nin kaldırma ve taşıma ekipmanları pazarı 2022 yılında 2,9 milyar dolara çıktı.

Türkiye'nin ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme sektörü 7,1 milyar dolara erişen toplam ihracat değeriyle güçlü bir endüstriyel merkez olarak öne çıkıyor. Sektör aynı zamanda panel radyatörler, kazanlar ve klima santralleri (AHU) için Avrupa'nın üretim üssü olarak da işlev görüyor.

SON ÜÇ ÇEYREKTEN SEKTÖRE BAKIŞ

Türkiye İhracatçılar Meclisi’nden alınan verilere göre; 2025 Ocak-Mart ayları arasında Türkiye’de Makine Endüstrisi ihracatı önceki yıla ve 2023 yılına göre düşüş gösterdi. Sektör ihracatından geçen yıl ve önceki yılda sırasıyla 2,76 ve 2,75 milyar dolar civarı gelir elde edildi. 2024 ilk üç aylık dilime bakıldığında geçen yıla göre yaklaşık yüzde 9’luk bir düşüşle 2,52 milyar dolarlık ihracat elde edildi.

2025 Nisan-Haziran ayları arasında Türkiye’de Makine Endüstrisi ihracatı önceki yıla ve 2023 yılına göre düşüş gösterdi. Sektör ihracatından geçen yıl ve önceki yılda sırasıyla 2,68 ve 2,78 milyar dolar civarı gelir elde edildi. 2025 ikinci üç aylık dilime bakıldığında geçen yıla göre yaklaşık yüzde 0,75’lik bir düşüşle 2,66 milyar dolarlık ihracat elde edildi.

2025 Temmuz-Eylül ayları arasında Türkiye’de Makine Endüstrisi ihracatı önceki yıla ve 2023 yılına göre artış gösterdi. Sektör ihracatından geçen yıl ve önceki yılda sırasıyla 2,85 ve 2,81 milyar dolar civarı gelir elde edildi. 2025 üçüncü üç aylık dilime bakıldığında geçen yıla göre yaklaşık yüzde 1,35’lik bir artışla 2,89 milyar dolarlık ihracat elde edildi.

KAPASİTE KULLANIM ORANLARI

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’ndan alınan verilere göre; 2025 Ocak-Mart ayları Makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı, 2024 yılı aynı dönemine göre aylık ortalamada düşüş göstererek yüzde 80 civarlarından yüzde 74’e geriledi. 2025 Nisan-Haziran aylarında, 2024 yılı aynı dönemine göre aylık ortalamasında düşüş göstererek yüzde 77,3 civarlarından yüzde 73,4’e geriledi. 2025 Temmuz-Eylül aylarında, 2024 yılı aynı dönemine göre aylık ortalamada düşüş göstererek yüzde 75 civarlarından yüzde 73’e geriledi. 2024 yılına komple bakıldığında kapasite kullanım oranları düşüş eğiliminde olup 2025 yılında ise benzer eğilim sürüyor.

BURSA’DA MAKİNE İMALAT SANAYİ

Ülke genelinde olduğu gibi Bursa özelinde de makine imalat sanayi, endüstriyel çeşitlilik anlamında kentin öncü sektörleri arasında bulunuyor. Bursa’nın ihracatçı kent kimliğine katkı sunan başat sektörlerinden biri olduğu rakamlara yansıyor.

Bursa makine sektörü, 2019 yılında 806,5 milyon dolar, 2020 yılında 686,6 milyon dolar, 2021 yılında 1,1 milyar dolar, 2022 yılında 1,2 milyar dolar, 2023 yılında 1,4 milyar dolar ve 2024 yılında 1,2 milyar dolarlık ihracata imza attı.

Bursa Ticaret ve Sanayi Odası (BTSO) İlk 250 Büyük Firma Araştırması’nın 2024 yılı verilerine göre İlk 250 arasında 10 büyük makine ve teçhizat firması bulunuyor. Bu 10 firmanın yıllık toplam net satışları 28,1 milyar liradan ve kâr toplamı 1,1 milyar liradan fazla olduğu görülüyor. Söz konusu firmaların ihracat rakamları 440 milyon dolar civarında, istihdamları ise 4.800 seviyesinde bulunuyor.

Söz konusu araştırmada, 2023 yılında 2022 yılına göre yüzde 30,7 oranında net satış artıran makine sektörü firmalarının 2024 yılında 2023’e kıyasla yüzde 2’lik bir kayıp yaşadığı görünüyor. Makine firmalarının karlılığında da 2023’te 2022’ye göre yüzde 13,2 civarında olan gerilemenin 2024 yılında 2023 senesine kıyasla yüzde 42,9 düzeyinde düştüğü anlaşılıyor.

Bursa Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü’nün 2024 yılı verilerine göre Bursa’daki OSB’lerde toplam 2.365 firma var. Bunlar, toplamda 218.563 kişiyi istihdam ediyor. OSB’lerde makine sektöründeki firma sayısı 164 ve bunların toplam istihdamı 14.246. Öte yandan Bursa genelinde 57.080 işletme arasında makine sektöründekilerin sayısı 2.729, bu haliyle de sektörün tüm işletmeler içerisindeki payı yüzde 4,78 olarak görünüyor.

BU YILIN İLK ÜÇ ÇEYREĞİNDE İHRACAT

Bursa Makine Endüstrisi ihracat rakamlarında, 2024 Ocak-Mart ayları arasında gerçekleşen 329 milyon dolar seviyesinden 2025 Ocak-Mart ayları arasında 276 milyon dolar seviyesine yüzde 15’lik düşüş kaydedildi. Bu rakamlara göre Bursa Makine sektörü 2025 Ocak-Mart ayları arasındaki ülkeye olan ihracat katkısı bir önceki yıla göre sırasıyla yüzde 11,89’dan yüzde 11’e düştü.

2024 Nisan-Haziran ayları arasında gerçekleşen 298 milyon dolar seviyesinden 2025 Nisan-Haziran ayları arasında 334 milyon dolar seviyesine yüzde 12’lik artış kaydedildi. Bu rakamlara göre Bursa Makine sektörü 2025 Nisan-Haziran ayları arasındaki ülkeye olan ihracat katkısı bir önceki yıla göre yüzde 11,1’den yüzde 13’e yükseldi.

2024 Temmuz-Eylül ayları arasında gerçekleşen 305 milyon dolar seviyesinden 2025 Temmuz-Eylül ayları arasında 344 milyon dolar seviyesine yüzde 13’lük artış kaydedildi. Bu rakamlara göre Bursa Makine sektörü 2025 Temmuz-Eylül ayları arasındaki ülkeye olan ihracat katkısı bir önceki yıla göre sırasıyla yüzde 10,7’den yüzde 11,9’a yükseldi.