E-ticaret, fiziksel olarak karşı karşıya gelme zorunluğunun olmaması, tercih edilen zamanda ve dünyanın herhangi bir yerinde erişebilme avantajları ile günden güne daha fazla talep edilmektedir. Özellikle Covid-19 pandemisi ile tecrübe edilen, fiziksel temasın en aza indirgendiği dönemde dijital hizmetler önemini her alanda göstermiştir. (IMF, OECD, UNCTAD, WTO, 2023) Dijital hizmetler alanında yaşanan gelişmeler ve tüketici tercihlerinin seyri, dijital hizmetlerin toplam ticaret içindeki payının giderek artacağını göstermektedir.
Uluslararası ticaret yönünden incelendiğinde dijital olarak sunulan hizmetlerin küresel ihracatı2022 yılında 3,82 trilyon ABD dolarına ulaşmıştır. (IMF, OECD, UN, WB, WTO, 2023) DTÖ tarafından yayımlanan veriler incelendiğinde dijital olarak sunulan hizmetlerin büyüme oranının, mallar ve dijital olmayan hizmetlerin büyüme oranına göre çarpıcı bir farkla yukarı seyrettiği görülmüştür. (WTO, 2023) Dijital hizmet ticaretinde toplam hacmin büyük kısmını gelişmiş ülkeler oluşturmakta olup ülkemizin bu alanda daha fazla pay edinmesi dış ticaret dengesine olumlu yansıyacaktır [1]
Ülkemizde e-ticaret hacmi 2023 yılında bir önceki yıla göre %115,15 artarak 1,85 trilyon TL’ye (77,89 milyar ABD doları) ve işlem sayısı ise %22,25 artarak 5,87 milyar adede ulaşmıştır. Bununla beraber e-ticaret hacminin 2019-2023 yılları arasında bileşik büyüme oranı %92,17 olarak gerçekleşmiştir. Buna karşılık 2024 yılının sonuna doğru e-ticaret hacminin 3,39 trilyon TL (82,39 milyar ABD doları), işlem sayısının ise 6,67 milyar adet olacağı öngörülmektedir.
Yurtiçinde gerçekleşen e-ticaret hacminin 2023 yılı için Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından 26 trilyon 276 milyar 307 milyon TL olarak açıklanan gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) içindeki payı (e-GSYH) bir önceki yıla göre %33,3 oranında artarak %6,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu orana ilişkin 2019 yılından günümüze kadar olan 2019-2023 yılları arasında yıllık bileşik büyüme oranı ise %25,97 olmuştur.
Mal ticareti tutarı e-ticaret işlem tutarının %51’ini; hizmet ticareti ise %49’unu oluşturmaktadır. [2]
Demografik, Coğrafik ve Zamansal İstatistikler
Türkiye’nin demografik yapısı, gençlerin e-ticaret alışkanlıkları ve girişimcilerin sektöre yönelik ilgileri sayesinde e-ticaret sektörünün dinamizmi olumlu yönde etkilenmektedir. Ülkemizde genç nüfusun fazla olması ve bu demografik grubun teknolojiyi benimseme hızlarının yüksek olması, 2022 yılında %85 seviyesinde bulunan internet kullanıcıları oranının 2023 yılında %87’ye, %46 seviyesinde bulunan e-ticaret müşterileri oranının ise %50’ye çıkmasında etkili olmuştur. [1]
E-Ticaret Harcamalarının Yaşa Göre Dağılımı
Aşağıdaki grafikte yaşa göre tüketicilerin e-ticaret alışveriş tutarlarının dağılımı verilmiştir. Buna göre; en yüksek hacmi %4,57 ile 29 yaşında olduğunu beyan eden tüketiciler gerçekleştirmiştir. Bununla beraber; e-ticaret hacminin yarısından fazlasını 25-36 yaş aralığındaki tüketicilerin yaptığı alışverişler oluşturmaktadır.
2023 yılında işlem hacmi olarak en yoğun dönem kampanyaların etkisiyle Kasım ayı olmuştur. Kasım ayında e-ticaret hacmi yıl genelindeki aylık ortalamaların %50 üstünde seyretmiştir. Bu ayda yıllık hacmin yaklaşık %12,5‘i gerçekleşmiştir.
E-Ticaret Hacminin Saat Aralıklarına Göre Dağılımı
Aşağıda yer alan grafikte e-ticaret hacminin saat aralıklarına göre dağılımı verilmektedir. En çok işlem yapılan saat aralığının 18.00-00.00 arasındaki 6 saatlik zaman dilimi olduğu görülmektedir.
En Fazla E-Ticaret Bağlamında Kargo Gönderimi Yapan İller
En yüksek sayıda kargo gönderimi yapan illerin başında %55,27 ile İstanbul gelmektedir. İstanbul’u sırasıyla Kocaeli, Ankara, İzmir, Bursa ve Kayseri illeri takip etmektedir. Bütün metrikler beraber değerlendirildiğinde Türkiye’de E-ticaret aktivitesinin açık ara farkla Marmara’da yoğunlaştığı ve Marmara’yı sırasıyla Ege ile İç Anadolu bölgesinin izlediği gözlemlenmiştir. [2]
2023 yılında yurt içi harcamaların payı %93,37 olarak gerçekleşirken, diğer ülkelerin ülkemiz e-ticaret sitelerinden yaptığı harcamaların payı %2,88, vatandaşlarımızın yurt dışından yaptığı alımların payı ise %3,75 olarak gerçekleşmiştir. [1]
En Fazla Yurtdışı E-ticaret Yapılan Ülkeler
En çok sınır ötesi mal e-ticareti yapılan ülkeler sırasıyla Kanada, Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri, Rusya Federasyonu, Almanya, Azerbaycan ve Hollanda olarak gerçekleşmiştir. Bu çerçevede ülkelerin sıralaması düşünüldüğünde uluslararası ölçekte faaliyette bulunan e-ticaret platformlarının etkisinin olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle bu platformların Kanada, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunan güçlü kargo ve lojistik altyapısı bu ülkelerin tercih edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
E-Ticarette Kullanılan Ödeme Yöntemlerinin İstatistikleri
Aşağıdaki tabloda e-ticarette kullanılan ödeme yöntemlerinin hacim bazında dağılımı görülmektedir. Buna göre en sık kullanılan ödeme yöntemi %65,95 ile kartlı ödemeler olurken EFT/havale ve diğer ödemelerin oranı %27,66, kapıda ödemelerin oranı ise %6,39’dur. Bununla beraber Grafik 7’den de görüldüğü üzere kartlı ödemelerin %72,5’inde 3D Secure kullanılmıştır. [2]
E-ticarette Sektör Hacimleri
Aşağıdaki tabloda bazı sektörlerin e-ticaret hacmi içindeki dağılımı verilmektedir. E-ticaret hacmindeki en yüksek paya sahip ilk üç sektörde ilk sırayı beyaz eşya ve küçük ev aletleri alırken bu sektörü sırasıyla elektronik ile giyim, ayakkabı ve aksesuar sektörleri izlemiştir.
Kaynakça:
[1] İyzico, Dogma Alares, ETİD, Türkiye E-ticaret Ekosistemi Raporu (2023)
[2] T.C. Ticaret Bakanlığı, Türkiye’de E-Ticaretin Görünümü Raporu (2024)