Başkent: Tunis
GSYİH: 51.271.000 $
Kişi Başı GSYİH: 4.191 $
Büyüme Oranı: % 1,31
Nüfus: 12.235.000
Yüz Ölçümü: 163.610
Tunus, 162.155 km2 yüzölçümüyle Kuzey Afrika’da yer alan bir ülkedir. Doğusu ve kuzeyinde Akdeniz, güneydoğusunda Libya, batı ve güney batısında Cezayir bulunmaktadır.
Doğal Kaynaklar
Tunus’un madencilik sektöründe petrol, doğalgaz ve fosfat üretimi hakim durumdadır. Petrol iki eski petrol sahası olan güneydeki El Borma ve Gabes Körfezindeki Ashtart’dan çıkartılmaktadır. Bu sahalardaki petrol zaman içerisinde azalmaktadır, Ancak Adam, Didon ve Oudna gibi daha küçük yeni petrol sahalardaki üretimler kısmen de olsa azalan üretimi dengelemektedir. Dünyanın en büyük fosfat üreticilerinden biri olan Tunus’ta fosfat ülkenin güney batısındaki Gafsa’da çıkarılmaktadır.
Temel Ekonomik Göstergeler
Tunus ekonomisi, turizm başta olmak üzere, hizmet sektörü, tarım, tekstil ve hazır giyim, hafif sanayiler ile petrol ve fosfat üretimine dayanan gelişme yolunda bir ekonomidir. Kalkınmaya dönük yatırımlarda gerek Batılı devletlerin (1990’lı yılların ikinci yarısından itibaren Avrupa Birliği), gerek uluslararası kuruluşların sağladığı mali destek önemli yer tutmaktadır.
Gıda ürünleri ithalatta önemli bir yer tutmakla birlikte ülke, başta zeytinyağı olmak üzere önemli bir tarım ürünleri ihracatçısıdır. Dünya fosfat üretiminde ilk sıraları alan Tunus, fosfatı işleyerek fosforik asit ve gübreye dönüştürmektedir. Ülkede petrol ve gaz üretilmektedir. İmalat sektöründe ise, tekstil ve deri ürünleri en önemli ihraç kalemlerini oluşturmaktadır. Üretimde ve ihracatta fosfat ve petrol eski önemini yitirmiştir. Diğer taraftan tekstil, gıda işleme, elektrikli ürünler önem kazanmıştır.
Tunus, tekstil, makine ve elektrikli ürünler, otomotiv parçaları, eczacılık ürünleri, ayakkabı ve deri, gıda ve bilişim teknolojilerine yapılacak yatırımlar açısından rekabet avantajına sahip olduklarını duyurmuştur.
Tunus iç pazarının küçük olduğu düşünüldüğünde Tunus’un AB, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki daha büyük pazarlara giriş imkanını da yatırımcılara sunduğu görülmektedir. AB ile arasındaki Ortaklık Anlaşması, Avrupa pazarına girişte sanayi ürünlerinde gümrüksüz giriş imkanı sağlamaktadır.
Tarım ve balıkçılık sektörünün GSYİH’daki payı %9’a yükselmiştir. İhracat gelirlerinin ise özellikle gıda işleme alanında yaklaşık %10’u bu sektörden elde edilmektedir. Bu sektör toplam işgücünün yaklaşık %16’sını istihdam etmektedir.
2024 yılında Tunus’un sabit fiyatlara göre GSYİH’ndaki artışın yılda %1,9 olacağı tahmin edilmektedir. Bu dönemde, sanayi üretiminin yılda ortalama %4,2 oranında tarım üretiminin ise %2,6 oranında büyümesi beklenmektedir. Aynı dönemde enflasyon oranının yılda ortalama %7,4 olacağı tahmin edilmektedir.
Dış Ticaret Verileri
Tunus’un dış ticaretine baktığımızda, Son yirmi yıl süresince sürekli dış ticaret açığı verdiği görülmektedir. Her yıl 3 ile 7 milyar dolar aralığında olmak açık vermektedir. 2022 yılında ülkenin ihracatı 19 milyar dolar, ithalatı 27 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.
Tunus’un dünyaya ihracatında en önemli ürünleri, kablolar ham petrol, zeytinyağı, petrol yağları, hazır giyim, elektrik devresi teçhizatları, kimyasallar, oto yedek parçalar, azot, fosfor, potasyum ve plastik eşyadır.
Ülkenin dünyadan ithalatında en önemli ürünler, petrol yağları ve gazları, buğday, ham petrol, otomobiller, elektrik devresi teçhizatları, kablolar, bakır teller, demir-çelik yarı mamuller ve entegre devrelerdir.
Sektörlerin Analizi
Ülke milli hasılasının yaklaşık %10'unu oluşturan tarım sektöründe, çalışan nüfusun beşte biri istihdam edilmektedir. Tarım arazilerinin önemli bir kısmı buğday ve arpa üretimi için kullanılmaktadır. Üretimin talebi karşılayamadığı yıllarda aradaki fark ithalat ile karşılanmaktadır. Ülkede hayvancılık ve sulu tarım yapılıyor olsa da üretim çoğu zaman tüketimi karşılayamamaktadır. Zeytinyağı, hurma ve işlenmiş balık Tunus'un önemli tarımsal ihraç kalemleri arasında yer almaktadır. Zeytinyağı ihracatından önemli ihracat gelirleri elde edilmektedir.
Son yıllarda üretim yöntemlerinin iyileştirilmesi sektörün gelişmesine ve modernleşmesini sağlamakla beraber, iç talebin karşılanmasına katkı sağlamıştır. Ülkede organik tarımın payı artmaya devam etmektedir.
Yıllara ve rekolteye göre değişmekle birlikte, Tunus’ta üretilen zeytinyağının yaklaşık %75’i ihraç edilmektedir. Tunus, AB ülkelerinden sonra, dünyanın en büyük zeytinyağı üreticisi konumdadır. Tarım ürünlerinin ihracatında (balıkçılık ürünleri dahil) AB ülkelerinin payı %44, Mağrip ülkelerinin ( Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Moritanya) payı ise %24’tür.
Sanayi yaklaşık % 22,7’lık bir paya sahip ve sağladığı istihdam %32,8’dir. En önemli sanayi ürünü fosfattan üretilen gübredir. Tunus, yıllık 10 milyon tonluk üretimiyle dünyanın en büyük fosfat üreticileri arasında yer almaktadır. Fosfat madenciliği ve sanayisi dışında deri ve tekstil sanayileri de önemli sektörler arasında yer almaktadır.
Tunus Sanayi ve İnovasyonu Geliştirme Ajansı (APII) verilerine göre, Tunus’ta çalışan sayısı 10 veya üstü olan sanayi şirket sayısı toplam 5.328 olmak üzere, bu şirketler arasında 2.350’si tamamen ihracata yönelik faaliyet göstermektedir. Şirketlerin sektörlere göre dağılımı aşağıda yer almaktadır.
Tunus’ta sanayi sektörü ülke ekonomisinin %30,4’ünü temsil etmektedir. Ülkedeki en önemli sanayi faaliyetleri arasında tekstil ve deri, petrol üretimi ve fosfat yer almaktadır. İmalat sanayinin sektörlere göre dağılımı ve payları sırasıyla; %26,6 tekstil-giyim ve deri sektörü, %22,7 mekanik-elektrik sektörü, %18,1 kimya sektörü,, %16,6 gıda sektörü ve %9,2 inşaat malzemeleri sektörü. Tekstil ve giyim sanayi konfeksiyon sanayin en önemli sektörler arasında yer almakta olup, ülke sanayisinin gelişiminde önemli katkılarda bulunmuştur. İhracatının %26,4’ü bu sektörde gerçekleştirilmekte olup, toplam tekstil ihracatının %92’si giyim ürünlerinden oluşmaktadır. Tunus dünyanın önde gelen giyim tedarikçileri arasında yer almakta olup, ihraç edilen başlıca ürünler arasında iş kıyafetleri, mayo, iç giyim ve kot pantolon yer almaktadır. Tekstil Giyim sektörü Tunus sanayisinin temeli sayılmakta ve ülke ekonomisinde sosyo-ekonomik dengesini korumasına güçlü katkılarından dolayı özel ve stratejik bir öneme sahiptir. Bu sektörde faaliyet gösteren firmaların çoğu ihracata yönelik faaliyet göstermektedir. Tunus’un en büyük alıcılar arasında Avrupa Birliği ülkeleri (Fransa, İtalya, Almanya Belçika ve İspanya) yer almaktadır. Diğer taraftan, tekstil sanayiden sonra en fazla istihdam sağlayan sektör elektrik ve elektrikli olmayan makineler sanayidir. Otomotiv yedek parça sanayi yüksek potansiyel sahiptir. Öte yandan, kimya sanayinde, özellikle ilaç sektörü ve kauçuk sektörlerinde kaydedilen gelişmeler kapsamında büyüme kaydedilmiştir. Ayrıca, bu sektördeki önemli faaliyet kolları arasında gübre, boya, deterjan, kozmetik sanayileri yer almaktadır.
Hizmet sektörü ülke ekonomisinde önemli bir rol oynamakta ve milli hasılada en büyük paya sahip (yaklaşık %63,6) ve sektörün sağladığı istihdam %52,2’dir.
Tunus’un madencilik sektöründe petrol, doğalgaz ve fosfat üretimi hakim durumdadır. Hidrokarbon bazlı enerji kaynakları kısıtlı olmakla birlikte, ülkenin petrol ve doğalgaz rezervleri yine de ülkenin büyümesine ve gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Ancak, son yıllarda bu kaynaklarda yeterli üretim artışı olmaması, yeni kaynak bulunamaması ve izlenen enerji politikaları nedeniyle ortaya çıkan ağır enerji faturaları, Tunus’u yenilenebilir enerji gibi farklı enerji kaynakları yaratmaya zorlamaktadır.
Doğal kaynakları sınırlı olan ve enerji ihtiyacı her geçen gün artan Tunus’un; son dönemde enerji açığına çözüm arayışlarında yenilenebilir enerji üretiminin geliştirilmesi ve enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi programını benimsemiş olduğu ve 2017 yılından bu yana bu sektörde olumlu ilerlemeler kaydedilmektedir.
Türkiye- Tunus Ticareti
Türkiye ile Tunus arasındaki ticari ilişkiyi geçmiş yıllar boyunca incelediğimizde, ticaretin ülkemiz lehine bakiye verdiği görülmektedir. 2000 yılında ikili ticarette Türkiye lehine dış ticaret fazlası 777 milyon ABD Doları iken, 2022 yılında dış ticaret fazlası 1,2 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. 25 Kasım 2004 tarihinde Türkiye ile Tunus arasında Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmış, Temmuz 2005’te de yürürlüğe girmiştir. Gümrük vergileri ve eş etkili vergilerin tedrici olarak indirilmesi karara bağlanan anlaşmada, sanayi ürünleri için söz konusu vergilerin sıfırlanma süreci 1 Temmuz 2014’te tamamlanmıştır.
Türkiye ile Tunus’un ticaret hacmi 2023 yılında yaklaşık 1,5 milyar dolardır. Aynı yıl Türkiye’nin Tunus’a ihracatı yaklaşık 1,2 milyar dolar olarak kaydedilmiştir. Türkiye’nin Tunus’a ihracatında başlıca ürün grupları ise: Mineral yakıtlar, yağlar; pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat; demir ve çelik; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; plastikler ve mamulleri; motorlu kara taşıtları; demir veya çelikten eşya; örme eşya; ağaç ve ahşap eşya, odun kömürü ile kağıt ve karton ve bunlardan eşya olmuştur.
Türkiye’nin Tunus’tan ithalatı 2023 yılında 290 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. Türkiye’nin Tunus’tan ithalatında başlıca ürün grupları ise: elektrikli makine ve cihazlar; inorganik kimyasallar; gübreler; motorlu kara taşıtları; plastikler ve mamulleri; örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; çimento, toprak, taş, tuz, kükürt, alçı, kireç; meyveler ve sert kabuklu meyveler ile örme giyim eşyası ve aksesuarı olmuştur.
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Tunus’taki yabancı yatırımın sektörel dağılımına baktığımızda sırasıyla, inşaat malzemeleri, elektrik-elektronik, tekstil-hazır giyim, mekanik, metal, metalurji, kimyasallar ve kauçuk, tarım ve eczacılık sektörleri başta gelmektedir.
Tunus’ta iç piyasaya dönük ticari faaliyetlerde bulunmak üzere yatırım gerçekleştirmek isteyen yabancı bir firma, Tunuslu bir firma ile yapacağı ortaklıktan en fazla %49 oranında hisse alabilmektedir. Söz konusu oranlar imalat, sanayi ve turizm sektöründe %100 oranına çıkabilmekte; tarım ve balıkçılık alanında ise en fazla %66 olarak belirlenmektedir.
Yatırımlarda öncelikli sektörlerin başında bilgi işlem, haberleşme, elektrik-elektronik, mekanik, tekstil, gıda sanayii, deri ve ayakkabı gelmektedir. Bu sektörlerin dışında, inşaat ve müteahhitlik alanında Tunus gelecek vaat eden bir ülkedir. Özellikle Körfez Ülke yatırımcılarının bu ülkeye turizm, konut ve yerleşim alanında yatırım yapma arzuları ve Avrupa, Libya ve Cezayir’in petrol arama ve işletme, doğal gaz dağıtım ve elektrik üretim ve dağıtım alanlarında yatırım girişimleri inşaat sektörü ve inşaat malzemeleri açısından fırsat yaratmaya müsaittir.
İş Kültürü
İş Kültürü Tunus Avrupa ile Arap dünyası arasında köprü oluşturan bir ülke olmakla övünç duymaktadır. Ülkenin resmi dili Arapçadır. Fransızca yaygın bir şekilde kullanılmakta ve iş hayatına hakim dil olarak kendini göstermektedir. Pek çok Tunuslu aynı zamanda Almanca, İtalyanca ve İngilizce de konuşmaktadır. Tunus Hükümeti son zamanlarda İngilizce öğretiminin yaygınlaştırılması konusuna önem vermektedir.