Kahvenin Anavatanı Etiyopya, Yabancı Yatırımcıları Bekliyor

Afrika kıtasında 3 bin yıl ile en eski medeniyete sahip olan ve ‘Kahvenin Anavatanı’ olarak biliken Etiyopya, tarihte hiç bir zaman sömürge olmamış bir doğu Afrika ülkesidir. Bugünkü Etiyopya, 1955 yılında kabul edilen anayasa ile Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti adını almıştır. Çok partili parlamenter bir idari yapı söz konusudur. 9 federal bölgeye ve iki büyükşehir şehir (Addis Ababa ve Dire Dawa) idaresine ayrılmıştır. Gerek nüfus ve gerekse ekonomik açıdan en önemli bölgeler Oromiya ve Amhara’dır. Büyükşehirler ise Addis Ababa ve Dire Dawa’dır. Nijerya’dan sonra Afrika’nın en kalabalık ikinci ülkesi konumunda olan Etiyopya, gittikçe artış göstermesine rağmen kişi başına düşen geliriyle Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın yoksul ülkeleri arasında yer almaktadır. Etiyopya ekonomisi; limanlara olan uzaklığı, doğal kaynaklarının ve altyapısının yetersizliği, kuraklık ve Eritre ile yaşadığı anlaşmazlıklardan dolayı yeterli gelişme gösterememiştir.

Hidroenerjiye Bağımlılık Sürüyor

Etiyopya, hidroelektrik dışında diğer enerji kaynakları açısından son derece fakir bir ülkedir. Ülkede kullanılan enerjinin yüzde 98’i hidroelektrik kaynaklarından elde edilmektedir. Hidroenerjiye aşırı bağımlılık, ülkede zaman zaman kuraklık sorununu da beraberinde getirmekte ve yağışların yetersiz olduğu durumlarda enerji üretimindeX azalmalar söz konusu olabilmekte ve bu durum uzun süreli elektrik kesintilerine neden olabilmektedir. Bu durumdan özellikle sanayi sektörünü olumsuz etkilemektedir. Etiyopya’da evsel tüketim ve tarımsal kullanım açısından suya yapılan yatırımlar yetersiz olup su ve sulama altyapısı konusunda oldukça geri düzeydedir. Nüfusun yüzde 60’dan fazlası halen yüzey sularından ihtiyacını karşılamakta, ev ve barınaklarda şebeke suları kullanımı son derece kısıtlı kalmaktadır. Ülkede tarımsal arazilerin sulama imkânları da hemen hemen hiç gelişmemiş olup, bugün tarıma elverişli arazilerin ancak yüzde 4’ü sulanabilmektedir. Rekabetçi olmayan üretim dış pazarlara girişi de zorlaştırmaktadır. 

Önemli Değerli Metal Rezervi Var

Madencilik sektörünün, Etiyopya ekonomisi içinde önemi bugün için az olup sektörün GSYH’ya katkısı yüzde 2 düzeyindedir. Ancak, Etiyopya Madencilik Bakanlığı’na göre ülkede önemli miktarda altın, titanyum, platinyum, nikel, potasyum ve soda yatakları vardır. Ayrıca rezerv durumları henüz tam olarak kestirilemeyen mermer, granit, kalker, kalay, alçıtaşı, değerli taş, demir cevheri, kömür, bakır, silis, diyotomit madenleri de mevcuttur. Jeotermal enerji dışında doğal gaz ve petrol potansiyelinin de olduğu tahmin edilmektedir.

Yapısal Reformlara Önem Veriliyor

Etiyopya’da 1990’lı yılların başından itibaren serbest pazar ekonomisine dayalı stratejiler izlenmeye başlanmış ve yapısal reformların uygulanmasına öncelik verilmiştir. Bu çerçevede, iç fiyatların yeniden düzenlenmesi, dış ticaretin liberalizasyonu, devlet işletmelerinin özelleştirilmesi ve iç ve dış özel yatırımların desteklenmesi hükümetlerin öncelikli hedefleri arasında yer almıştır. Hükümet; yollar, elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi ülkenin altyapısını geliştirmek amacıyla yoğun bir yatırım sürecine girmiştir. Bunun yanı sıra, hükümet kamu iktisadi kuruluşlarının özelleştirilmesi programını da yürürlüğe koymuştur. 

Özelleştirme Yaygınlaşıyor

Özelleştirme süreci her ne kadar yavaş olsa da son 10 yıl içerisinde birçok küçük ve orta ölçekli kamu iktisadi kuruluşu özelleştirilmiştir. Hükümet elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi sektörlerde yabancı yatırımları ülkeye çekmeye çalışmaktadır. Etiyopya’da tarım sektörü, tekstil ve deri gibi tarıma dayalı sanayilerde ve turizm sektörünün gelişiminde de yabancı sermayeye büyük ihtiyaç duyulmaktadır. Yabancı ve yerli özel sektör yatırımlarını teşvik etmek amacıyla, 1992 yılında Yatırım Kanunu çıkarılmış ve bugüne kadar kanunda bir kaç kez değişiklik yapılmıştır. Ülkede kalkınma planları uygulanmakta ve planlar sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması ve yoksulluğun giderilmesi için önemli tedbirleri içermektedir. Söz konusu planlarda tarım, sanayi ve altyapı öncelikli konuları teşkil etmekte olup, ülkedeki yaşam standartlarının yükseltilerek yoksulluğun giderilmesinin hizmetler sektöründen ziyade özellikle bu sektörlere önem verilerek sağlanabileceği hususu benimsenmiştir.

Türkiye, İhracatta 25. Sırada

Etiyopya’nın ihracatının çok büyük bir bölümü, tarımsal ürünlere dayanmaktadır. Genel olarak en önemli ihraç ürünleri; kahve, susam ve diğer yağlı tohumlar, sebzeler, bakliyat ve kesme çiçektir. İlk 5 ürünün ihracatı toplam ihracatın yüzde 70’inden fazlasını oluşturmaktadır. Etiyopya kahveyi en çok Almanya, Arabistan, ABD, Belçika ve Japonya’ya; susamı en çok Çin, İsrail, BAE, Türkiye ve Vietnam’a; sebzeyi Somali, Cibuti, Arabistan, BAE ve Yemen’e; bakliyatı Vietnam, Endonezya, Pakistan, BAE ve Kenya’ya; kesme çiçeği ise en çok Hollanda, Arabistan, İngiltere, Norveç ve Japonya’ya ihraç etmektedir. Etiyopya’nın ihracatında ABD, S. Arabistan, Somali ve Almanya en önemli yeri tutmakta, bu ülkeleri Hollanda, BAE ve Belçika takip etmektedir. Türkiye, Etiyopya’nın ihracatında yüzde 0,5 civarındaki payla 25. sırada yer almaktadır.

Türkiye, İthalatta 4. Sırada

Etiyopya’nın ithalatının büyük bir bölümünü sanayi ürünleri oluşturmaktadır. Genel olarak palm yağı ve petrol yağları ithalatı ilk iki sırada olup, yıllar itibariyle değişmekle beraber toplam ithalatın yüzde 6-15’ini oluşturmaktadır. Buğday, kimyasal gübreler, şeker, binek otomobilleri ve ayçiçek yağları ithal edilen önemli ürünlerdir. Etiyopya tarım ve gıda ürünü olarak en çok palm yağı, buğday, pirinç ve şeker ithal etmektedir. Bu dört tarım ürününün ithalatı toplam ithalatın da yüzde 20’si gibi önemli bir orana ulaşmaktadır. Etiyopya’nın ithalatında Çin en önemli yeri tutmakta, bu ülkeyi Hindistan ABD ve Türkiye takip etmektedir. Türkiye, Etiyopya’nın ithalatında aldığı yüzde 4,5 pay ile 4. sırada yer almaktadır.

Yatırım Fırsatları Cezbediyor

Etiyopya, 1992 yılından itibaren serbest pazar ekonomisi uygulamaya başlamıştır. Bu durum, ülkede özel sektör yatırımlarını da beraberinde getirmiştir. Pazar ekonomisine geçişle birlikte ülkede birçok reforma gidilmiş, bu reformlar başta kamuya ait işletmelerin özeleştirilmesi olmak üzere ana hatlarıyla dış ticaretin liberalizasyonu, yurt içindeki ürün fiyatlarının yeniden belirlenmesi ve ülkede devalüasyona gidilmesi gibi konuları içermiştir. Etiyopya’da yatırım yapılabilecek birçok alan söz konusudur. İş kurma ve yatırım maliyetlerinin oldukça düşük olduğu kabul edilmektedir. Ülke gerek iklimi, gerek verimli toprakları ve bol miktardaki hammadde kaynakları ile yabancı yatırıma elverişli imkânlar sunmaktadır. 

Konumu Avantajlar Sağlıyor

Avrupa, Ortadoğu ve Asya ülkeleri ile diğer Afrika ülkelerine iyi bir bağlantı noktasında bulunması, Etiyopya’nın Afrika’da yatırım yapılabilecek cazip ülkeler arasında yer almasını sağlamaktadır. Etiyopya’dan dünyanın diğer ülkelerine nakliyenin nispeten ucuz olması, dünya ülkeleri arasında işgücünün en ucuz olduğu ülkelerden birisi olması ve aynı zamanda ucuz hidroenerji, Etiyopya’ya yatırımları cazip kılan diğer unsurlardır. Ülkede bir işverene bir işgücünün aylık maliyetinin 90-110 dolar civarında olduğu dikkate alınırsa Etiyopya’nın işgücü konusundaki elverişli durumu daha iyi anlaşılabilecektir. Oldukça liberal bir yatırım kanununa sahip olup, yatırımları düzenlemek ve yatırımcılara uygun ortamı oluşturmak amacıyla Etiyopya Yatırımlar Komisyonu kurulmuş ve oluşturulan ortam, yabancı yatırımcılar için oldukça elverişli imkânlar sunar hale getirilmiştir. Yeni yatırım kanunu çerçevesinde ülkede bütün alt sektörler yabancı yatırımlara açık olmakla beraber, özellikle tarım, telekomünikasyon, enerji ve havacılık hizmetleri yabancı yatırımlar için en cazip yatırım alanlarını oluşturmaktadır. 

Yatırımcı İçin Bürokrasi Yükü Azaltıldı

Etiyopya’da yabancı yatırımcılar bürokratik işlemlerde eskisi gibi sıkıntı çekmemekte, yabancılar işlerin büyük kısmı için Etiyopya Yatırım Komisyonu’na başvurmaktadırlar. Etiyopya Yatırım Komisyonu, yatırım izinleri, çalışma izinleri, oturum izinleri ve yatırım yapılacak arazilerin tahsisinde ana merci olarak rol oynamaktadır. Etiyopya’da özellikle 2000’li yıllardan itibaren doğrudan yabancı yatırımlarda önemli gelişmeler olmuş ve özellikle 2000’li yılların ilk yıllarında genel olarak önemli artışlar görülmüştür. UNCTAD verilerine göre Etiyopya’da 2016 yılı itibariyle yaklaşık 4 milyar dolar düzeyinde gerçekleşen doğrudan yabancı yatırımlar, 2021 yılı itibariyle 4 milyar doların üzerine çıkmış 2023 yılında ise 5,3 milyar dolara yükseldiği tahmin edilmektedir.

‘BURSALI YATIRIMCILARI BEKLİYORUZ’

BTSO Yönetim Kurulu Üyesi Haşim Kılıç ve Meclis Divan Katibi Gülçin Güleç, Etiyopya Büyükelçisi Adem Mohammed Mahmud ve beraberindeki heyeti ağırladı. Ziyaretin ardından Bursa iş dünyası temsilcilerinin katılımıyla Etiyopya’da Yatırım Fırsatları Semineri gerçekleştirildi. Seminerle birlikte yeni işbirliklerinin temeli atıldı. Etiyopya Büyükelçisi Mahmud, Bursalı yatırımcıları ülkelerinde görmek için sabırsızlandıklarını söyledi.