Başkent: Astana

GSYİH: 259.292.000 $

Kişi Başı GSYİH: 12.968 $

Büyüme Oranı: 4,56

Nüfus: 19.994.000

Yüz Ölçümü: 2. 724.900

Türkiye’nin yaklaşık 3,5 katı büyüklüğündeki Kazakistan, Orta Asya’da Çin’in kuzeybatısında, Ural Nehri’nin batısında yer almaktadır. Ülkenin sınır komşuları Çin, Kırgızistan, Rusya, Türkmenistan ve Özbekistan’dır. Kazakistan’ın Aral Gölü’ne 1 070 km’lik ve Hazar Denizi’ne 1 894 km’lik sınırı da bulunmaktadır.

Doğal Kaynaklar

Petrol ve doğal gaz rezervleri yönünden zengin olan Kazakistan’ın petrol rezervleri doğal gaz rezervlerine göre daha fazladır. British Petroleum (BP) tarafından yayımlanan Statistical Rewiev of World Energy isimli süreli yayının tahminlerine göre ülkenin toplam petrol rezervi 39,8 milyar varil civarındadır. Bu rakam, toplam dünya rezervinin %2,9’unu oluşturmaktadır. Ülkenin rezerv seviyesi Hazar Denizi’ndeki yeni bulunan rezervler ile birlikte giderek artış göstermektedir. Kazakistan’ın doğal gaz rezervi ise dünya toplam rezervinin %1’ini oluşturmakta olup, toplam 1,8 trilyon metreküpe tekabül etmektedir. Ayrıca, ülke dünya kömür rezervinin de %3,9’una (33,6 milyar ton) sahiptir. Kazakistan altın rezervleri bakımından da zengin bir ülkedir. Ülkenin Vasilkovskoye madeninde yaklaşık 370 ton altın rezervi bulunmaktadır. Ayrıca zengin demir filizi, bakır, krom, kurşun, wolfram, tungsten ve çinko yatakları da bulunmaktadır.

Temel Ekonomik Göstergeler

Kazakistan ekonomisinin temel yapısını ham petrol ile madencilik endüstrisi ve doğalgaz ihracatı oluşturmaktadır. Petrol ve gazdan elde edilen gelir, GSYİH'nın üçte birinden fazlasını oluşturmaktadır. Petrol dışı sektörün gelişimi ise yavaş seyretmektedir.

Kazakistan’da başta enerji ve tarım ürünlerinin işlenmesi olmak üzere çeşitli sanayi alanlarında yeni yatırımlarının önü açılmaya çalışılmaktadır. Son yıllarda sektörel bazda hizmet, inşaat ve eğitim faaliyetleri ile imalat sanayiinde artış gözlenmektedir.

Petrol sektörü ile ivme kazanan ekonomik büyümenin etkileri başta hizmet sektörü olmak üzere diğer sektörlere de yansımıştır. Hizmet sektörü ülkede en fazla istihdam sağlayan sektör konumundadır. Hükümetin temel kısa vadeli politika önceliği makroekonomik istikrarı sağlamaktır.

Sektörlerin Analizi

Kişi başına düşen ekilebilir arazi bakımından dünya sıralamasında ikinci sırada yer alan Kazakistan, 70'den fazla ülkeye ihracat yapan dünyanın en büyük 10 tahıl ihracatçısından birisidir. Kazakistan topraklarının yaklaşık %74'ü tarıma uygundur. Kazakistan, tarımın nüfusun büyük bir kısmı için geçim kaynağı olduğu bir ülkedir. Sektörde 1,4 milyondan fazla kişi istihdam edilmektedir. Ülkenin tahıl yetiştirilen bölgelerinde, ağırlıklı olarak güçlü ve sert, glüten içeriği yüksek buğday çeşitleri yetiştirilmektedir. Kazakistan'da pirinç, karabuğday, kolza tohumu, soya fasulyesi, yulaf, pamuk, şeker pancarı ve birçok sebze ve meyve de yetiştirilmektedir. Bununla birlikte, ithal gıda ürünlerine yönelik artan talep, Kazakistan'ı 2004 yılından bu yana net bir tarım ürünleri ithalatçısı haline getirmiştir. Kazakistan'da geleneksel tarım dalı hayvancılıktır. Hayvancılık faaliyetleri nüfusa gıda ve hafif sanayiye ise hammadde sağlamaktadır.

Ekonomisi halihazırda petrol ve madenlerin çıkarılması ile bunların ihracatına dayanan Kazakistan’da, ekonomik çeşitliliğin sağlanması ve bir sanayi altyapısının oluşturulması amacıyla politikalar uygulanmakla birlikte, üretime yönelik yatırımlar ağırlıklı olarak petrokimya ve metalürji sanayine gelmeye devam etmektedir. Metalurji, kimya ve petrokimya, makine mühendisliği,  inşaat malzemeleri endüstrisi,  ulaşım gibi sektörler Kazakistan’da sanayi alanına etki göstermektedir. 2023 yılının Kazakistan sanayisi açısından oldukça olumlu geçtiği kaydedilmiştir. Yerli sanayi 2022 yılı itibarıyla %1,2 büyümüştür, 2023 senesinde ise %4,3 seviyesinde büyüme söz konusudur. 2010-2023'teki ortalama büyüme dinamiği ise yıllık bazda %2,8 olarak kayda geçilmiştir.

Kazakistan’daki hizmetler sektörü son 20 yıl içerisinde GSYİH’deki payını %59 seviyesine çıkarmıştır. Hizmet sektörü ülkede en fazla istihdam sağlayan sektör konumundadır. Kazakistan'da hizmet sektörü Astana ve Almatı gibi belli başlı kentlerde büyümektedir. Bununla birlikte, Kazakistan pazarının nispeten küçük olması ve Kazakistan'ın kentsel nüfusunun birbirinden çok uzakta bulunması hizmet sektörünü olumsuz etkileyen unsurlardır.

Kazakistan’da madencilik sektörü, GSYİH'nın tahmini olarak %17'sini oluşturmaktadır. Resmî tahminlere göre, ülke dünya krom cevheri rezervlerinin %30'una; manganez cevherinin %25'ine; demir cevherinin %10'una; bakırın %5,5'ine; kurşunun %10'una ve çinkonun ise %13'üne sahiptir. Ülkede ayrıca uranyum, altın, kömür, boksit, fosfat, titanyum ve tungsten rezervleri bulunmaktadır. Kazakistan şu anda dünyanın önde gelen uranyum üreticilerinden birdir. Dünyanın üçüncü en büyük krom üreticisi ve yedinci en büyük çinko üreticisi yine Kazakistan’dır.

Kazakistan’da 3 petrol rafinerisi (Pavlodar, Çimkent ve Atırau şehirlerinde olmak üzere) faaliyet göstermektedir. Ancak Kazakistan’da hidrokarbon hammaddesinin tam olarak işlenmesini sağlayacak teknolojik üretim süreçleri mevcut değildir. Ülkede rafinerilerin modernizasyonu ve teknolojik açıdan yenilenmesi için çalışmalar yapılmakta ve yeni modern tesisler inşa edilmektedir. Kazakistan’ın petrol ve doğalgaz ihracatının %79’u boru hatları, %13’ü deniz yolu ve %8’i de demiryolu ile taşınmaktadır. 2025 yılında yıllık petrol üretim hacminin 105 milyon tona çıkarılması ve orta vadeli süreçte petrol ve doğal gaz sektöründe 75 milyar dolar değerinde yatırım projelerinin uygulanması öngörülmektedir.

Dış Ticaret Verileri

Kazakistan sahip olduğu üretim yapısı itibarı ile daha ziyade ham madde ve yarı mamul ihracatçısı bir ülkedir. İhracatın yaklaşık yarısını petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktadır. Tüketim malları ihracatı çok sınırlı düzeydedir. Kazakistan ihracatı, 2022 yılında 84 milyar dolar olmuştur. Ülkenin ihracat yaptığı başlıca ülkeler; İtalya, Çin, Rusya, Hollanda ve Türkiye’dir. Ülkenin ihracatında Türkiye %6 pay ile 5. sıradadır.

Ülkenin ihracatında başlıca ürün grupları: mineral yakıtlar, yağlar; demir ve çelik; metal cevherleri, cüruf ve kül; bakır ve bakırdan eşya; inorganik kimyasallar; hububat; elektrikli makina ve cihazlar; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; çimento, toprak, taş, tuz, kükürt, alçı, kireç ile çinko ve çinkodan eşya olmuştur. 

Kazakistan’ın 2022’de ithalatı ise 50 milyar dolar olmuştur. Ülkenin ithalat yaptığı başlıca ülkeler; Rusya, Çin, Almanya, ABD ve Türkiye’dir. Ülkenin ithalatında Türkiye %3,2 pay ile 5. Sırada yer almaktadır.

Kazakistan’ın ithalatında başlıca ürün grupları ise: makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; motorlu kara taşıtları; elektrikli makina ve cihazlar; demir ve çelikten eşya; plastikler ve mamulleri; eczacılık ürünleri; demir ve çelik; mineral yakıtlar, yağlar; metal cevherleri, cüruf ve kül; optik, fotoğraf, ölçü, tıbbi alet ve cihazlar olmuştur.

Doğrudan Yabancı Yatırımcı Görünümü

Kazakistan, bağımsızlıktan bu yana doğrudan yabancı yatırım çekmekte başarılı olmuştur. Ülke, Orta Asya’daki toplam doğrudan yabancı yatırımların %80’den fazlasını çekmiştir. Doğrudan yabancı yatırım artışı başta Kaşagan yatakları olmak üzere hidrokarbon alanlarındaki gelişmeler sayesinde olmuştur. Kazakistan, 2022 yılında yaklaşık 5 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım çekmiştir. 2022 yılında 169 milyar dolarlık toplam yabancı sermaye stoğu ile dünyada 37. sırada yer almıştır.

Türkiye- Kazakistan Ticareti

Türkiye ile Kazakistan arasındaki ticaret hacmi 2023 yılında yaklaşık 6,5 milyar dolardır. Aynı yıl, Türkiye’nin Kazakistan’a ihracatı yaklaşık 3 milyar dolar olarak kaydedilmiştir. Türkiye’nin Kazakistan’a ihracatında başlıca ürün grupları ise: makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; elektrikli makina ve cihazlar; örme giyim eşyası ve aksesuarı; motorlu kara taşıtları; örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı; eczacılık ürünleri; plastikler ve mamulleri; halılar ve yer kaplamaları; mobilyalar, aydınlatma cihazları, prefabrik yapılar ile demir ve çelikten eşya olmuştur.

Türkiye’nin Kazakistan’dan ithalatı 2023 yılında yaklaşık 3,5 milyar dolar olarak kaydedilmiştir. Türkiye’nin Kazakistan’dan ithalatında başlıca ürün grupları ise: mineral yakıtlar, yağlar; bakır ve bakırdan eşya; çinko ve çinkodan eşya; mücevherci eşyası; alüminyum ve alüminyumdan eşya; kurşun ve kurşundan eşya; demir ve çelik; sebzeler ve bazı kök ve yumrular; hububat ile yağı tohum ve meyveler, saman ve kaba yem olmuştur.

Güçlü Yönleri:

  • Kazakistan, dünyanın en büyük kara ülkesidir ve petrol, doğal gaz, mineraller ve metaller gibi doğal kaynaklar açısından zengindir.
  • Avrupa ile Asya arasında stratejik bir konuma sahiptir ve bu ülkeyi ulaşım ile ticaret için önemli bir merkez haline getirmektedir.
  • Yüksek nüfus işletmeler için büyük bir iç pazar sağlamaktadır.
  • Yabancı yatırımcıya açık olması ve DYY akışının ülkede yoğun olması onu cazip bir destinasyon haline getirmektedir.

Zayıf Yönleri:

  • Ülke ekonomisi büyük ölçüde değişken olabilen ve küresel talep ile fiyatlarda dalgalanmalara maruz kalabilen doğal kaynaklarına bağımlıdır.
  • Doğal kaynaklara bağımlılık nedeniyle ülke ekonomisi çeşitlendirmeden yoksundur ve bu durum Kazakistan’ı dış şoklara karşı savunmasız hale getirmektedir.
  • Altyapıyı geliştirmede ilerleme kaydetmiş olsa da, ulaşım, telekomüniskasyon ve enerji altyapısı açısından bölgedeki diğer ülkelerin gerisinde kalmaktadır.

Fırsatlar:

  • Ülke, artan ticaret ve yatırım için fırsatlar sağlayan Avrasya Ekonomik Birliği gibi çeşitli bölgesel ekonomik kuruluşların bir parçasıdır.
  • Kazakistan'ın stratejik konumu ve bol doğal kaynakları, onu özellikle altyapı geliştirme ve enerji projelerinde Çin yatırımı için çekici bir yer haline getirdi.
  • Kazakistan, özellikle yapay zeka, yazılım geliştirme ve siber güvenlik gibi alanlarda teknoloji sektörünü geliştirme potansiyeline sahiptir.

 Tehditler:

  • Küresel ekonomik yavaşlama, Kazakistan'ın doğal kaynaklarına olan talebi etkileyebilir ve ülkedeki yabancı yatırımı azaltabilir.
  • Ülkenin çatışma bölgelerine yakınlığı ve komşu ülkelerle olan gerilimleri istikrarını ve ekonomik beklentilerini etkileyebilir.
  • İklim değişikliğinin, önemli bir istihdam ve ekonomik faaliyet kaynağı olan Kazakistan'ın tarım sektörü üzerinde önemli etkileri olabilir.
  • Kazakistan, ekonomisini çeşitlendirme ve yatırım çekme kabiliyetini sınırlayabilecek belirli sektörlerde vasıflı işgücü sıkıntısı ile karşı karşıyadır.

İş Kültürü

Kazakistan’da iş kurmak için öncelikle ülkeyi ve bölge insanını iyi tanımak gerekir. Türk yatırımcıları genellikle inşaat sektörü, petrol sektörü, turizm ve otelcilik, savunma sanayi, ilaç ve kimya sanayi gibi sektörlerde ön plana çıkmaktadır. Kazakistan, Orta Asya’nın en fazla dış yatırım alan ülkesidir. Kurumsal ve büyük firmaların dışında küçük şirketler de ülkede boy göstermektedir. Kurumsal hizmetlere taşeron hizmeti vermek referansı kuvvetlendirecek ve ileriki dönemlerde daha büyük işler yapmayı sağlayacaktır. Kazakistan’da iş kurmak için gelen Türk firmaları özellikle inşaat sektöründe kendilerini göstermişlerdir. Kazakistan’da iş imkanları oldukça geniş olmasına karşın, bazı sektörlerde eksiklikler vardır. Ülkede birçok şirket olmasına rağmen birçoğunun web sitesi bulunmamaktadır.