Moğolistan, güneyde Çin Halk Cumhuriyeti ile 4 673 km, kuzeyde Rusya Federasyonu ile 3 485 km kara sınırı olan, denize kıyısı bulunmayan Kuzey-Doğu Asya'da yer alan bir ülkedir. Deniz seviyesinden ortalama 1 580 metre yükseklikte bulunmaktadır. Kuzey orta Moğolistan’da yer alan başkent Ulanbator, Tuul Nehri üzerindeki bir vadide yaklaşık 1 310 metre yükseklikte yer almaktadır. Moğolistan’ın toplam yüzölçümü 1 564 116 km2 ’dir.

Doğal Kaynaklar
Moğolistan, Kuzey Yarımküre ılıman bölgesinde yer almaktadır. Okyanuslardan ayrılmış, ıslak rüzgarları engelleyen yüksek sıra dağlar ile çevrili, deniz seviyesinden ortalama 1 500 m yükseklikte yer alan Moğolistan, aşırı karasal iklime sahiptir. Kışları, soğuk ve uzun sürerken, yazları sıcak olmasına rağmen kısa sürmektedir. Kış, Kasım’dan Nisan ayı sonlarına, bahar ise Mayıs’tan Haziran’a kadar sürer. Moğolistan’ın yüzölçümü yaklaşık 1,6 milyon kilometrekare olup, ülke dağlar, ormanlar, bozkırlar ve yarı çöllerden oluşmaktadır. Sert kara iklimi diğer tarımsal faaliyetleri sınırlamaktadır. Su kıttır ve bitkilerin büyüme mevsimi 100 günü geçmemektedir. Toprak kalitesi otlakların %30’unu etkileyen çölleşmeden kötü bir şekilde etkilenmektedir. Moğolistan’ın kalkınmasının lokomotifi madencilik sektörüdür. Moğolistan’ın taş kömürü, bakır, demir ve altın kaynağına dayalı gelişen maden sahaları, dünya rezervlerinin %16,8'ini oluşturmaktadır. Madencilik ve maden çıkarma sektörü Moğolistan'da GSYİH'nın %22'sini, doğrudan yabancı yatırımın %71'ini ve ihracatın %94'ünü oluşturmaktadır.

Temel Ekonomik Göstergeler
Moğolistan'ın Çin ve Rusya'ya ekonomik bağımlılığı söz konusudur. Moğolistan’ın ekonomisini madencilik sektörüne ve en büyük ticari ortağı olan Çin'den gelecek kömür ve bakır cevheri talebine büyük ölçüde bağımlıdır. Moğolistan’ın sanayisi ve tarım sektörü gelişmemiş olup üretim çok kısıtlıdır. Bu nedenle, ülkedeki tüketimin ekseriyeti ithalat ile karşılanmaktadır. 2021 yılında %1,6 daralan ekonomi, 2022 yılında sabit fiyatlara göre %5, 2023 yılında ise %7,4 oranında büyümüştür. Madencilik ihracatının artmaya devam etmesi ekonomik büyümenin itici gücü olmaya devam edecektir. Ekonomik büyüme 2024-29'da yılları arasında güçlü kalması ve uzun vadeli potansiyelini devam ettirmesi beklenmektedir.

Dış Ticaret
Moğolistan 2023 yılında 15 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirmiştir. Ülkenin ihracat yaptığı başlıca ülkeler; Çin, İsviçre, Güney Kore, Rusya ve İtalya’dır. Ülkenin ihracatında Türkiye 26. sıradadır.

2023 yılında ülkenin ihracatında başlıca ürün grupları: mineral yakıtlar, yağlar; metal cevheri; cüruf ve kül; mücevherci eşyası; yapağı ve yün, hayvan kılından iplik ve dokunmuş mensucat; çimento, toprak, taş, tuz, kükürt, alçı, kireç; etler ve yenilen sakatat; et, balık, kabuklu hayvanlar; meyveler ve sert kabuklu meyveler; bakır ve bakırdan eşya ile makinalar, mekanik cihazlar ve aletler olmuştur.

İthalat ise 2023 yılında 9 milyar dolar olmuştur. Ülkenin ithalat yaptığı başlıca ülkeler Çin, Rusya, Japonya, Güney Kore ve ABD’dir. Ülkenin ithalatında Türkiye %1 pay ile 8. sıradadır.

Aynı yıl Moğolistan’ın ithalatında başlıca ürün grupları: mineral yakıtlar, yağlar; motorlu kara taşıtları; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; elektrikli makine ve cihazlar; demir veya çelikten eşya; demir ve çelik; plastikler ve mamulleri; kauçuk ve kauçuktan eşya; eczacılık ürünleri ile kahve, çay, maya, sos vb. olmuştur.

Sektörlerin Analizi
Moğolistan’da bitkisel üretim, yağ bitkileri, patates ve sebzelerin yanı sıra buğday, arpa, yulaf, çavdar, karabuğday gibi tahıllara odaklanır. Sadece birkaç aylık bir büyüme mevsimi, yüksek rakımlar, sıcaklıkta aşırı dalgalanmalar, uzun kışlar ve düşük yağış gibi tarımsal gelişme potansiyelini sınırlayan birçok engel vardır. Hasat sonrası süreçler ve kaliteli tarım ürünlerinin üretimi alanlarında da zorluklar yaşanmaktadır.

Moğolistan aynı zamanda bir hayvancılık ülkesidir. 2023 yılsonunda hayvan stoku, bir önceki yıla göre %5 azalarak 64,6 milyon baş olmuştur. Bunda sert geçen 2023/2024 yılı kışının önemli sayıda hayvan telefine neden olması ile artan ihracatın neden olduğu değerlendirilmektedir. Hayvancılığın yaygın olması nedeniyle deri, yün, kaşmir, et ve sakatat alanlarında yapılacak endüstriyel faaliyetler önemli bir yatırım ve ticari fırsat olarak görülmektedir. Yüksek hayvan stokuna rağmen ülkede uluslararası standartlarda et işleme tesisi bulunmamaktadır. Et işleme tesisleri kurularak, et ve sakatatların dünyaya pazarlanması önem atfedilen ekonomik faaliyetlerden biri olarak görülmektedir. 2023 yılı sonu itibarıyla Çin, Rusya, Japonya, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Azerbaycan, İran, Irak, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Hong Kong ve Vietnam’a et ve diğer hayvansal ürün ihracatı gerçekleştirilmektedir.

Moğolistan’da sanayi ve üretim neredeyse yok denecek kadar azdır ve üretimin de çoğu KOBİ’ler kanalıyla gerçekleştirilmektedir.

İki ülke arasındaki tarihi bağlar da göz önüne alındığında ata yurdu olan ve yüksek turizm potansiyeli bulunan Moğolistan hem Türk hem de yabancı turistler açısından önemli bir hedef varış yeridir. Bu bakımdan, turistik tesis yatırımları iki ülke arasındaki turizmin gelişimine de katkı sağlayabilecektir. Özellikle 2. Göktürk Devleti kağanı Bilge Kaan’ın anıtları ile yine Göktürk devleti Veziri Bilge Tonyukuk eserleri ülkemizden gelecek turistler için başlıca ziyaret yerleri olarak öne çıkmaktadır.

Ülkede özel hastaneler de dâhil olmak üzere sağlık hizmetlerinin seviyesi son derece yetersizdir. Bu nedenle özellikle Türkiye’nin sağlık alanında yaptığı dünya standartları seviyesindeki yatırımlar, sağlık çalışanlarının başta hekimler olmak üzere deneyim ve eğitim seviyesinin yanı sıra diğer ülkelere göre fiyat ve hizmet kalitesi sayesinde Türkiye Moğol hastalar için önemli bir tedavi merkezi olmaya başlamıştır, denebilir.

Moğolistan’ın konut açığı oldukça yüksektir. Başkent Ulanbator’un nüfusunun yarıya yakını çadır semtlerde yaşamaktadır. Buna karşılık lüks ve metrekaresi büyük konutlar da bir yandan yapılmakta, bir yandan satılmaktadır. Bununla birlikte ihtiyacın fazla olmasına rağmen çadır semtlerde yaşayan vatandaşların alım gücünün düşük olması nedeniyle yapılan bazı konutlar satılamamakta ve müteahhit firmaların ellerinde stok fazlası bulunmaktadır. Moğol vatandaşların ev sahibi olmalarını kolaylaştırmak için devlet destekli uygun koşullu kredi imkânları da sağlanmaktadır. 2010-2013 yılları arasında madencilik sektörünün etkisiyle hızla büyüyen Moğolistan’da özellikle başkent Ulanbator’da konut fiyatları zirve seviyelerine ulaşmış fakat 2014-2015 yıllarında etkili olan kriz sonrası yeniden daralan piyasa sonraki yıllar hareketlense de pandemi döneminde yeniden durağanlaşmıştır. Bunun yanında ekonomik alanda yaşanabilecek ufak bir hareketlilik konut piyasasının canlanmasına doğrudan katkı sağlayacaktır. Bu nedenle Türkiye’deki müteahhitlik firmalarının Moğolistan inşaat sektörünü yakından takip etmesinde büyük yarar olduğu düşünülmektedir.

Moğolistan için en önemli sektör, ülkenin kalkınmasının lokomotifi olan madencilik sektörüdür. Moğolistan, benzeri görülmemiş bir büyüme potansiyeli vaat eden önemli doğal kaynaklara ve minerallere sahiptir. Dünyanın önde gelen maden kaynaklarına sahip ülkelerden biri olan Moğolistan; altın, bakır, kömür ve florit mineral rezervleri açısından dünyada ilk 10’da yer almaktadır. Ayrıca, çinko, demir, petrol, uranyum, nadir toprak oksitleri, tungsten, molibden, kaya petrolü, mermer gibi yaklaşık 80 farklı mineralden oluşan önemli rezervlere sahiptir. Moğolistan, dünya madencilik rezervlerinin %16,8'ini oluşturmaktadır. 2023 yıl sonu itibariyle madencilik sektörü, Moğolistan GSYİH’nın %25’ini, ulusal bütçe gelirinin %31,6’sını, brüt endüstri üretiminin %70,7’sini, ihracat kazançlarının %92,7’sini ve doğrudan yabancı yatırımın %65’ini oluşturmaktadır. Aynı zamanda, 2023 yıl sonu itibariyle Moğolistan’a yapılan doğrudan yabancı yatırımların %65’i madencilik sektörünü hedef almakta, dünyanın dev maden şirketleri ülkedeki maden sektörüne yatırım yapmakta veya devletin stratejik saydığı rezervlerin yatırım ihalesini kazanmak için kıyasıya mücadele etmektedirler.

Diğer önemli bir alan enerji sektörüdür. Moğolistan, yenilenebilir enerji kaynaklarından rüzgâr ve güneş enerjisi bakımından elverişli bir ortama sahiptir. Ülkenin çoğu bölgesinde güneşli gün sayısı, 270 ila 300 gün arasındadır ve ortalama güneş ışığı süresi 2.250-3.300 saattir. Yıllık ortalama güneş enerjisi miktarı 1.400 kWh / m2 'dir ve güneş yoğunluğu günde 4,3-4,7 kWh / m2 'dir. Rüzgâr enerjisi için ise toplam ülke alanının %10’unun çok elverişli olduğu belirtilmektedir4 . Ülkenin toplam rüzgâr ve güneş enerjisi potansiyelinin yılda 2.600 gigawatt (GW) kurulu kapasiteye veya 5.457 terawatt-saat temiz elektrik üretimine eşdeğer olduğu tahmin edilmektedir. Söz konusu miktar, ülkenin enerji talebini karşılamak için yeterlidir (2018 itibariyle yaklaşık 1,2 GW) ve kuzeydoğu Asya'nın bölgesel enerji talebini uygun bir iletim altyapısıyla karşılayabilir. Diğer taraftan, Moğolistan’ın bir enerji ülkesi/merkezi olma hedefi vardır. 2020 yıl sonu istatistiklerine göre, Moğolistan elektriğinin toplam yüzde 80,7'sini yurt içinde üretiyor, kalan yüzde 19,3'ü ise ithal elektrikle sağlanmaktadır.

Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Moğolistan, 2024 yılında tahmini 2,8 milyar dolar ile doğrudan yabancı yatırım çeken ülkeler arasında 79. sıradadır. Ülkenin toplam yabancı sermaye stoğu 33 milyar dolara ulaşmıştır.

Türkiye- Moğolistan Dış Ticareti
2023 yılında Türkiye’nin Moğolistan’a ihracatı 106 milyon dolar olmuştur. Türkiye’nin Moğolistan’a ihracatında başlıca ürün grupları: mücevherci eşyası; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; demir veya çelikten eşya; elektrikli makine ve cihazlar; şeker ve şeker mamulleri; temizlik maddeleri; hububat, un, süt ve pastacılık ürünleri; eczacılık ürünleri; kakao ve kakao müstahzarları ile mobilyalar, aydınlatma cihazları, prefabrik yapılar olmuştur.

2023 yılında Türkiye’nin ülkeden ithalatı 3 milyon dolardır. Türkiye’nin Moğolistan’dan ithalatında başlıca ürün grupları ise: ham postlar, deriler (kürkler hariç) ve köseleler; meyveler ve sert kabuklu meyveler; örme giyim eşyası ve aksesuarı; barut ve patlayıcı maddeler; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; gemiler ve suda yüzen taşıt ve araçlar; diğer hayvansal menşeli ürünler; kakao ve kakao müstahzarları; örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı ile hava taşıtları olmuştur.

Swot Analizi

Güçlü Yönleri:

  • Moğolistan büyük miktarda kömür, bakır, altın, uranyum ve diğer değerli mineralleri içeren zengin maden yataklarına sahiptir. Bu madenler döviz kazancını artırabilir.
  • Tarım ve hayvancılık için uygun geniş arazilere sahip olması. Özellikle hayvancılık, Moğol ekonomisinin temel taşlarından biridir.
  • Moğolistan, iki büyük ekonomi olan Çin ve Rusya arasında stratejik bir konumda bulunmaktadır. Bu durum, ticaret ve enerji nakliyatı için potansiyel fırsatlar sunar.

Zayıf Yönleri:

  • Ulaşım ve enerji altyapısının yetersizliği, ekonomik gelişimi ve yatırımları sınırlayan önemli bir faktördür.
  • Moğolistan ekonomisi, doğal kaynakların çıkarılmasına ve ihracatına fazlasıyla bağımlıdır, bu da dünya piyasalarındaki fiyat dalgalanmalarına karşı kırılganlığı artırır.
  • Ekonomik fırsatların sınırlı olması, yüksek yoksulluk oranlarına ve işsizliğe yol açmaktadır.

Fırsatlar:

  • Geniş bozkırlar, rüzgar ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynakları için ülke büyük potansiyel sunar.
  • Zengin kültürel mirası ve benzersiz doğal güzellikleri, turizm sektörü için önemli bir potansiyel oluşturur.
  • Dünya çapında artan talep, Moğolistan'ın doğal kaynaklarının daha fazla değerlendirilmesi için fırsatlar sunar.

Tehditler:

  • Dış ticarette Çin’e bağımlı olması ekonomik istikrarı tehdit edebilir.
  • Dünya ekonomisindeki dalgalanmalar, doğal kaynak talebi ve fiyatları üzerinde doğrudan etkilere sahiptir, bu da Moğolistan'ın ekonomik istikrarını tehdit eder.
  • Siyasi istikrarsızlık yabancı yatırımcıların ülkeden çekilmesine ve ekonominin olumsuz etkilenmesine neden olabilir.