Başkent: Astana
GSYİH: 300.538.000 $
Kişi Başı GSYİH: 14.768 $
Büyüme Oranı: % 4,88
Nüfus: 20.351.000
Yüzölçümü: 2.724.900 km²
Kazakistan, yüzölçümü açısından dünyanın dokuzuncu, eski Sovyetler Birliği ülkelerinin ikinci en büyük ülkesidir. Türkiye’nin yaklaşık 3,5 katı büyüklüğündeki ülke, Orta Asya’da Çin’in kuzeybatısında, Ural Nehri’nin batısında yer almaktadır. Ülkenin sınır komşuları Çin (1.533 km), Kırgızistan (1 051 km), Rusya (6 846 km), Türkmenistan (379 km) ve Özbekistan (2.203 km)’dır. Kazakistan’ın Aral Gölü’ne 1 070 km’lik ve Hazar Denizi’ne 1.894 km’lik sınırı da bulunmaktadır.
Doğal Kaynaklar
Kazakistan, petrol ve doğal gaz rezervleri yönünden zengindir. Ülkenin petrol rezervleri doğal gaz rezervlerine göre daha fazladır. Kazakistan eski Sovyet Cumhuriyetleri içinde Rusya’dan sonra ikinci büyük petrol üreticisidir. Ülke ekonomisi büyük ölçüde petrol ihracatı gelirlerine dayalıdır. British Petroleum (BP) tarafından yayımlanan Statistical Rewiev of World Energy isimli süreli yayının tahminlerine göre ülkenin toplam petrol rezervi 39,8 milyar varil civarındadır. Bu rakam, toplam dünya rezervinin %2,9’unu oluşturmaktadır. Ülkenin rezerv seviyesi Hazar Denizi’ndeki yeni bulunan rezervler ile birlikte giderek artış göstermektedir.
Kazakistan’ın doğal gaz rezervi ise dünya toplam rezervinin %1’ini oluşturmakta olup, toplam 1,8 trilyon metreküpe tekabül etmektedir. Ayrıca, ülke dünya kömür rezervinin de %3,9’una (33,6 milyar ton) sahiptir. Kazakistan altın rezervleri bakımından da zengin bir ülkedir. Ülkenin Vasilkovskoye madeninde yaklaşık 370 ton altın rezervi bulunmaktadır. Ayrıca zengin demir filizi, bakır, krom, kurşun, wolfram, tungsten ve çinko yatakları da bulunmaktadır.
Temel Ekonomik Göstergeler
Kazakistan, cari fiyatlara göre, 2025 yılı itibariyle 196 ülke arasında dünyanın 49. büyük ekonomisidir. Kazakistan ekonomisinin temel yapısını ham petrol ile madencilik endüstrisi ve doğalgaz ihracatı oluşturmaktadır. Petrol ve gazdan elde edilen gelir, GSYİH'nın üçte birinden fazlasını oluşturmaktadır. Petrol dışı sektörün gelişimi ise yavaştır.
Ülkede ekonomik çeşitliliğin sağlanması ve bir sanayi altyapısının oluşturulması amacıyla çeşitli politikalar uygulanmakladır. Kazakistan’da başta enerji ve tarım ürünlerinin işlenmesi olmak üzere çeşitli sanayi alanlarında yeni yatırımlarının önü açılmaya çalışılmaktadır. Son yıllarda sektörel bazda hizmet, inşaat ve eğitim faaliyetleri ile imalat sanayiinde artış gözlenmektedir. Sektörel çeşitliliğin sağlanması ve yer altı kaynaklarına dayanan iktisadi yapının dönüştürülerek sanayi üretiminin geliştirilmesini teminen, Özel Ekonomik Bölgeler kapsamında sağlanan teşvikler yoluyla ülkeye doğrudan yabancı sermaye çekilmeye çalışılmaktadır. Ülkede halihazırda 14 Özel Ekonomik Bölge bulunmakta olup, yatırımcı firmalara çeşitli vergi muafiyetleri, uygun faizli kredi tahsisleri başta olmak üzere çeşitli teşvikler sağlanmaktadır. Petrol sektörü ile ivme kazanan ekonomik büyümenin etkileri başta hizmet sektörü olmak üzere diğer sektörlere de yansımıştır. Hizmet sektörü ülkede en fazla istihdam sağlayan sektör konumundadır.
Hükümetin temel kısa vadeli politika önceliği makroekonomik istikrarı sağlamaktır. Buna ek olarak hükümet, devlete ait varlıkları özelleştirmeyi amaçlayan geniş çaplı bir reform programı başlatmıştır. Ülkenin büyük devlet servet fonu ve uluslararası tahvil piyasalarına makul erişimi, elverişli finansman koşulları sağlayarak Kazakistan'ı Orta Asya'daki bölgesel emsallerine göre avantajlı hale getirmektedir.
Kazakistan ekonomisi, koronavirüs salgınının ardından GSYİH %4 üzerinde büyüyerek kendini toparlamıştır. 2023 yılında ise GSYİH %5,1 oranında büyümüştür. Kazakistan'ın 2024 yılında da istikrarlı büyüme sağlamıştır. Diğer taraftan, 2023 yılında Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ortaya koyduğu olumsuz etkileri geride bırakan büyümenin, 2025 yılında sabit fiyatlara göre %4,9 oranında artması beklenen GSYİH’nin, 2026 yılında %4,3 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Büyümenin, giderek belirsizleşen jeopolitik ve makroekonomik ortamdan dolayı değişken olacağı düşünülmektedir. 2025 yılında cari fiyatlara göre, 301 milyar dolar olacağı tahmin edilen GSYİH’nın 2026 yılında 325 milyar dolar olması beklenmektedir.
Dış Ticaret
Kazakistan sahip olduğu üretim yapısı itibarı ile daha ziyade ham madde ve yarı mamul ihracatçısı bir ülkedir. İhracatın yaklaşık yarısını petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktadır. Tüketim malları ihracatı çok sınırlı düzeydedir.
Kazakistan ihracatı, 2024 yılında 82 milyar dolar olmuştur. Ülkenin ihracat yaptığı başlıca ülkeler: İtalya, Çin, Rusya, Hollanda ve Fransa’dır. Ülkenin ihracatında Türkiye %4 pay ile 6. sıradadır.
Ülkenin 2024 yılında ihraç ettiği başlıca ürünler: Mineral yakıtlar, yağlar; inorganik kimyasallar; metal cevherleri, cüruf ve kül; demir ve çelik; bakır ve bakırdan eşya; makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; hububat; elektrikli makina ve cihazlar; mücevherci eşyası ile hava taşıtları olmuştur.
İthalatı ise 2024 yılında 60 milyar dolar olmuştur. Ülkenin ithalat yaptığı başlıca ülkeler: Rusya, Çin, Almanya, ABD ve G. Kore’dir. Ülkenin ithalatında Türkiye %3 pay ile 7. sıradadır.
2024 yılında ithal ettiği başlıca ürünler ise: makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; motorlu kara taşıtları; elektrikli makina ve cihazlar; demir veya çelikten eşya; eczacılık ürünleri; mineral yakıtlar, yağlar; plastikler ve mamulleri; hava taşıtları; demir ve çelik ile optik, fotoğraf, ölçü, tıbbi alet ve cihazlar olmuştur.
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Kazakistan, bağımsızlıktan bu yana doğrudan yabancı yatırım çekmekte başarılı olmuştur. Ülke, Orta Asya’daki toplam doğrudan yabancı yatırımların %80’den fazlasını çekmiştir. Doğrudan yabancı yatırım artışı başta Kaşagan yatakları olmak üzere hidrokarbon alanlarındaki gelişmeler sayesinde olmuştur. Kazakistan, 2024 yılında yaklaşık tahmini 5 milyar dolar doğrudan yabancı yatırım çekmiştir. 2024 yılında toplam yabancı sermaye stoğu yaklaşık 179 milyar dolara ulaşmıştır.
Sektörlerin Analizi
Kişi başına düşen ekilebilir arazi bakımından dünya sıralamasında ikinci sırada yer alan Kazakistan, 70'den fazla ülkeye ihracat yapan dünyanın en büyük 10 tahıl ihracatçısından birisidir. Kazakistan topraklarının yaklaşık %74'ü tarıma uygundur. Kazakistan, tarımın nüfusun büyük bir kısmı için geçim kaynağı olduğu bir ülkedir. Sektörde 1,4 milyondan fazla kişi istihdam edilmektedir. Nüfusun %43’ü kırsal alanlarda yaşamaktadır. Öte yandan, Kazak tarımı, toplam GSYİH'nın %10'undan daha azını sağlamakta ve Kazakistan ekonomisinin küçük ölçekli bir sektörünü oluşturmaktadır.
Ülkenin tahıl yetiştirilen bölgelerinde, ağırlıklı olarak güçlü ve sert, glüten içeriği yüksek buğday çeşitleri yetiştirilmektedir. Söz konusu buğday dünya pazarında büyük talep gören tarımsal ürünlerden birisidir. Tahıl ekimi genel olarak on sekiz milyon hektarlık bir alanı kaplar ve bunun on iki milyon hektarı brüt verimi altı yüz bin ton olan buğdaya tahsis edilir. Kazakistan'da pirinç, karabuğday, kolza tohumu, soya fasulyesi, yulaf, pamuk, şeker pancarı ve birçok sebze ve meyve de yetiştirilmektedir. Bununla birlikte, ithal gıda ürünlerine yönelik artan talep, Kazakistan'ı 2004 yılından bu yana net bir tarım ürünleri ithalatçısı haline getirmiştir.
Kazakistan'daki büyük tarım işletmeleri, tarımsal üretim kooperatifleri, sınırlı sorumlu tarım işletmeleri, anonim şirketler, kredi ortaklıkları, büyük tarım işletmeleri ve diğer şekillerden oluşmaktadır.
Kazakistan'da geleneksel tarım dalı hayvancılıktır. Hayvancılık faaliyetleri nüfusa gıda ve hafif sanayiye ise hammadde sağlamaktadır. Kazakistan’da ortalama olarak yılda yedi yüz elli bin tona kadar et, dört buçuk milyon tondan fazla süt, yaklaşık iki buçuk milyar yumurta, otuz bin ton yün üretilmektedir. Kazakistan’ın kuzey bölgelerinde süt sığırcılığı; güney bölgelerinde sığır yetiştiriciliği, koyun yetiştiriciliği, at yetiştiriciliği ve deve yetiştiriciliği; batı ve doğu bölgelerinde sığır yetiştiriciliği ve at yetiştiriciliği yaygındır. Kümes hayvanı yetiştiriciliği neredeyse ülkenin tüm bölgelerinde mevcuttur.
Ekonomisi halihazırda petrol ve madenlerin çıkarılması ile bunların ihracatına dayanan Kazakistan’da, ekonomik çeşitliliğin sağlanması ve bir sanayi altyapısının oluşturulması amacıyla politikalar uygulanmakla birlikte, üretime yönelik yatırımlar ağırlıklı olarak petrokimya ve metalürji sanayine gelmeye devam etmektedir. Sektörel çeşitliliğin sağlanması ve yer altı kaynaklarına dayanan iktisadi yapının dönüştürülerek sanayi üretiminin geliştirilmesini teminen, Özel Ekonomik Bölgeler kapsamında sağlanan teşvikler yoluyla ülkeye doğrudan yabancı sermaye çekilmeye çalışılmaktadır. Ülkede halihazırda 14 Özel Ekonomik Bölge bulunmakta olup, yatırımcı firmalara çeşitli vergi muafiyetleri, uygun faizli kredi tahsisleri başta olmak üzere çeşitli teşvikler sağlanmaktadır. Kazakistan ekonomisi, geniş doğal kaynakları ve stratejik coğrafi konumu sayesinde sanayi sektörlerinde önemli bir çeşitliliğe sahiptir. Sanayi, Kazakistan'ın GSYİH'sinin önemli bir kısmını oluşturur ve aşağıdaki başlıca sektörler ekonomiye büyük katkı sağlar.
Kazakistan, dünya çapında büyük petrol ve doğalgaz rezervlerine sahiptir. Bu sektör, ülkenin en büyük ihracat kalemi ve en önemli gelir kaynağıdır. Kazakistan, petrol üretiminde Orta Asya'nın en büyük üreticisi ve dünya genelinde 20. sırada yer almaktadır.
Kazakistan, dünyada en büyük krom, uranyum ve toryum rezervlerine sahip ülkelerden biridir. Ayrıca bakır, altın, kömür ve demir cevheri gibi diğer değerli madenlerin üretiminde de önemli bir yer tutar.
Kazakistan, petrokimya ürünleri, gübre, plastik ve ilaç sanayilerinde gelişim göstermektedir. Ülke, tarım için kullanılan kimyasallar ve gübre üretiminde önemli bir oyuncudur.
Kazakistan, özellikle şehirleşme sürecinde büyük altyapı projelerine yatırım yapmaktadır. İnşaat sektörü, özellikle yol, köprü, konut ve sanayi yapılarıyla büyümektedir.
Kazakistan'da otomotiv ve makine imalatı sektörü giderek büyümekte olup, özellikle yerli otomobil üreticileri ve sanayi makineleri üretimi önemli yer tutmaktadır.
Kazakistan, enerji alanında büyük bir potansiyele sahiptir. Elektrik üretiminde kömür başta olmak üzere yenilenebilir enerji kaynaklarına da yatırım yapılmaktadır.
Son yıllarda Kazakistan, teknoloji ve dijitalleşme alanında yatırımlar yapmaya başlamıştır. IT ve yazılım geliştirme sektörü büyümektedir, ancak bu alanda hala gelişim sürecindedir
Kazakistan’ın ekonomisi, yukarıda belirtilen sektörlerin hepsinin katkılarıyla giderek daha çeşitlenmiştir. Petrol ve doğal gaz sektörü hâlâ ekonominin en büyük sektörü olmasına rağmen, maden, tarım, kimya ve inşaat gibi sektörlerdeki büyüme de ekonomiye önemli katkılar sağlamaktadır. Kazakistan, bu sektörlere yatırım yapmaya devam ederek ekonomik çeşitliliği artırmayı ve sürdürülebilir büyümeyi hedeflemektedir.
Kazakistan makine sektörünün temel amacı dahili pazarın ihtiyaçlarının azami ölçüde karşılanması ve yüksek katma değerli ürün ihracatının artırılmasına olanak sağlayacak üretim yapısının şekillendirilmesidir. Makine ve ekipman ithalatı Kazakistan’ın genel ithalatı içerisinde ilk sırada yer almaktadır ve talep büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılanmaktadır.
Kazakistan’da nükleer endüstrinin öncelikli sektörler arasında bulunmasının temel nedeni ülkenin sahip olduğu zengin uranyum rezervleridir. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın verilerine göre, dünyada kanıtlanmış uranyum rezervlerinin %19’u Kazakistan’da bulunmaktadır.
Kimya sanayi, Kazakistan sanayisinin diğer sektörlerinin hammadde, yarı mamul ve malzeme ihtiyacının karşılanması açısından büyük rol üstlenmektedir. Sektörde öncelikli hedef ileri teknolojili, inovatif ve ihracata dönük yüksek katma değerli ürünlerin üretiminin sağlanması ve ulusal kimya sanayiinin rekabet gücünün artırılmasıdır.
Kazakistan’daki hizmetler sektörü son 20 yıl içerisinde GSYİH’deki payını %59 seviyesine çıkarmıştır. Hizmet sektörü ülkede en fazla istihdam sağlayan sektör konumundadır. Kazakistan'da hizmet sektörü Astana ve Almatı gibi belli başlı kentlerde büyümektedir. Bununla birlikte, Kazakistan pazarının nispeten küçük olması ve Kazakistan'ın kentsel nüfusunun birbirinden çok uzakta bulunması hizmet sektörünü olumsuz etkileyen unusurlardır.
Madencilik sektörü, ülkenin GSYİH'sinin %13-14'ü; ihracatının ise %20'sinden fazlasını ortaya koymakta ve Kazak ekonomisinde önemli bir rol oynamaktadır. Anılan sektör, sanayinin diğer sektörlerinin hammadde ihtiyacının karşılanması açısından Kazakistan ekonomisinde kilit bir konuma sahiptir. Sektörün stratejik amacı rekabet gücünün yükseltilmesi, ürün çeşitliliğinin sağlanması ve işlenmiş, yüksek katma değerli mamullerin toplam üretimdeki payının artırılması olarak özetlenebilir. Nitekim, Kazakistan’ın ithal ettiği madencilik ve metal sanayi ürünlerinin büyük kısmı işlenmiş mamullerden oluşmaktadır. Kazakistan’ın sahip olduğu zengin maden kaynakları sektöre ilgi duyan potansiyel yatırımcılar açısından başlıca cazibe unsurudur. Kazakistan’ın dünya rezervlerindeki payı; krom %30, manganez %25, demir %10, bakır %10, kurşun ve çinko %13 şeklindedir. Ülkede ayrıca uranyum, altın, kömür, boksit, fosfat, titanyum ve tungsten rezervleri bulunmaktadır. Kazakistan şu anda dünyanın önde gelen uranyum üreticilerinden birdir. Dünyanın üçüncü en büyük krom üreticisi ve yedinci en büyük çinko üreticisi yine Kazakistan’dır.
Kazakistan’da 3 petrol rafinerisi (Pavlodar, Çimkent ve Atırau şehirlerinde olmak üzere) faaliyet göstermektedir. Ancak Kazakistan’da hidrokarbon hammaddesinin tam olarak işlenmesini sağlayacak teknolojik üretim süreçleri mevcut değildir. Ülkede rafinerilerin modernizasyonu ve teknolojik açıdan yenilenmesi için çalışmalar yapılmakta ve yeni modern tesisler inşa edilmektedir. Kazakistan, petrol ve doğalgazını başta Rusya, Çin ve diğer Orta Asya ülkelerine olmak üzere, boru hatlarıyla ihraç etmektedir. Bu taşıma yöntemi, petrol ve doğalgaz ihracatının en verimli ve yaygın yoludur. Kazakistan'ın petrol ihracatının yaklaşık %90'ı boru hatlarıyla taşınmaktadır.
2025 yılında yıllık petrol üretim hacminin 105 milyon tona çıkarılması ve orta vadeli süreçte petrol ve doğal gaz sektöründe 75 milyar dolar değerinde yatırım projelerinin uygulanması öngörülmektedir. Kazakistan, yıllık petrol üretimi genellikle 80 ila 90 milyon ton arasında değişmektedir. Ancak, bu rakam yıllık bazda bazı dalgalanmalara tabi olabilir ve daha güncel veriler, ülkenin üretim kapasitesindeki artışlar veya azalışlarla değişebilir.
Petrol sektörü ile ivme kazanan ekonomik büyümenin etkileri başta hizmet sektörü olmak üzere diğer sektörlere de yansımıştır.
Kazakistan ekonomisinde öncelikli sektörler arasında özel bir yeri olan yenilenebilir enerji sektörünün geliştirilmesinde başlıca stratejik hedef enerji üretimi ve tüketiminde yenilenebilir kaynakların payının artırılmasıdır. Kazakistan, son yıllarda yenilenebilir enerji sektörüne önemli yatırımlar yapmaya başlamıştır. Ülke, özellikle karbon salınımını azaltmayı ve enerji çeşitliliğini artırmayı hedefleyen sürdürülebilir enerji stratejilerine yönelmiştir. Kazakistan'da faaliyet gösteren yenilenebilir enerji tesislerinin sayısı, son yıllarda hızla artmıştır.
Türkiye- Kazakistan Dış Ticareti
2024 yılında Türkiye’nin ülkeye ihracatı 3,3 milyar dolar olmuştur. Aynı yıl, Türkiye’nin Kazakistan’a ihracatında başlıca ürün grupları: makinalar, mekanik cihazlar ve aletler; elektrikli makina ve cihazlar; örme giyim eşyası ve aksesuarı; örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı; motorlu kara taşıtları; plastikler ve mamulleri; demir veya çelikten eşya; optik, fotoğraf, ölçü, tıbbi alet ve cihazlar; mineral yakıtlar, yağlar ile kauçuk ve kauçuktan eşya olmuştur.
2024 yılında Türkiye’nin Kazakistan’dan ithalatı 3,4 milyar dolardır. Türkiye’nin ülkeden ithalatında başlıca ürün grupları ise: bakır ve bakırdan eşya; mineral yakıtlar, yağlar; alüminyum ve alüminyumdan eşya; demir ve çelik; sebzeler ve bazı kök ve yumrular; pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat; plastikler ve mamulleri; çinko ve çinkodan eşya; kurşun ve kurşundan eşya ile mücevherci eşyası olarak kaydedilmiştir.
İş Kültürü
Kazakistan’da iş kurmak için öncelikle ülkeyi ve bölge insanını iyi tanımak gerekir. Türk yatırımcıları genellikle inşaat sektörü, petrol sektörü, turizm ve otelcilik, savunma sanayi, ilaç ve kimya sanayi gibi sektörlerde ön plana çıkmaktadır. Kazakistan, Orta Asya’nın en fazla dış yatırım alan ülkesidir. Kurumsal ve büyük firmaların dışında küçük şirketler de ülkede boy göstermektedir. Kurumsal hizmetlere taşeron hizmeti vermek referansı kuvvetlendirecek ve ileriki dönemlerde daha büyük işler yapmayı sağlayacaktır.
Kazakistan İş Kültüründe Öne Çıkanlar
- Hiyerarşi ve Saygı: İş dünyasında ast-üst ilişkisi belirgindir. Kararlar genellikle üst düzey yöneticiler tarafından alınır ve yaşa, kıdeme büyük saygı gösterilir.
- İlişki Odaklılık: İş yapmadan önce güven ilişkisi kurmak önemlidir. İlk görüşmelerde samimiyetten çok profesyonellik beklenir.
- Toplantı Kültürü: Dakiklik beklenir ancak toplantıların başlaması veya kararların çıkması bazen zaman alabilir. Sabırlı olmak önemlidir.
- Giyim Tarzı: İş hayatında resmi ve şık giyim tercih edilir. Takım elbise ve klasik tarz standarttır.
- Dil Kullanımı: İş hayatında genellikle Rusça kullanılır. Kazakça resmi dil olsa da özellikle büyük şehirlerde İngilizce bilen profesyoneller de artmaktadır.
- İş Yapma Tarzı: Doğrudan ve net iletişim tercih edilir. Sözleşmelere ve resmi belgelere büyük önem verilir.
Kazakistan’da iş kurmak için gelen Türk firmaları özellikle inşaat, yemek, konaklama sektöründe kendilerini göstermişlerdir.
Kazakistan’da iş kuran Türk firmaları, en çok şu sektörlerde öne çıkmaktadır:
- İnşaat ve altyapı: Özellikle yol, köprü, konut ve AVM projelerinde Türk müteahhitlik firmaları çok aktif.
- Gıda ve restoran: Türk restoranları ve gıda üretim/tedarik şirketleri önemli bir yer tutuyor.
- Tekstil ve hazır giyim: Kazakistan’da Türk tekstil markaları ve mağazaları oldukça yaygın.
- Eğitim: Türk okulları ve eğitim kurumları uzun yıllardır Kazakistan’da faaliyet gösteriyor.
- Turizm ve otelcilik: Otel işletmeciliği ve turizm sektöründe de Türk girişimciler etkili.
- Sağlık: Son yıllarda sağlık hizmetleri ve medikal yatırımlarda da Türk firmalarının varlığı artıyor.