Orta Asya’nın önemli ülkelerinden biri olan Tacikistan, son 10 yıldır istirarlı bir büyüme kaydediyor. Ekonomik altyapısını güçlendiren ülke başta tarım, enerji ve inşaat sektörlerinde Türk yatırımcılara önemli fırsatlar sunuyor.

  • Başkent Duşanbe
  • Nüfus 9,5 milyon
  • GSYİH 7,9 milyar dolar
  • Büyüme oranı %4,5
  • Enflasyon %9,4
  • Kişi başına güşen GSYİH 843 dolar
  • Dış borç 3,24 milyar dolar
  • İhracat 1,312 milyar dolar
  • İthalat 3,139 milyar dolar

COĞRAFİ KONUM

Orta Asya ülkesi olan Tacikistan’ın kara komşuları kuzeyde Kırgızistan, doğusunda Çin, güneyinde Afganistan ve batısında Özbekistan’dır. Tacikistan toprakları Asya'nın dağlık iç kesimlerinde yer alır ve sahip olduğu toprağın %93'ü dağdır. Orta Asya bölgesinin en küçük ülkesidir. Denize çıkışı bulunmamaktadır. Tacikistan, Orta Asya’daki su kaynaklarının yüzde 60’ı Tacikistan topraklarında yer almaktadır.

NÜFUS VE İSTİHDAM

Ülke nüfusu 2020 yılı itibarıyla 9,5 milyondur. Genç nüfusa sahiptir. Nüfusun %60’ı 15-64 yaş grubundadır. Kentleşme oranı düşük olup, %27’dir. En kalabalık şehri başkent Duşanbe’nin nüfusu 893.826’dır.

Aktif işgücü sayısı yaklaşık 2,5 milyon olup, bu kapsamdaki işsizlik oranı %11’dir. (Dünya Bankası) Tacikler ülkedeki en kalabalık gruptur. Ayrıca, Özbekler ve Kırgızlar ile Rus kökenliler de nüfusun bir parçasıdır. Tacikçe, lisan olarak Farsça’ya yakındır.

GENEL GÖRÜNÜM

Tacikistan, makroekonomik istikrarı sağlamak ve özel sektörün geliştirilmesi için gerekli altyapıyı oluşturmak için çalışmaktadır. Yoksulluğun azaltılması ve istihdamın geliştirilmesi Hükümetin başlıca hedefidir. Pazar ekonomisine geçiş, özelleştirme, anayasal reformlar gibi konularda gelişmeler sağlanmakta ve yatırım ortamı iyileştirilmektedir.

Son on yılda, Tacikistan yoksulluğu azaltma ve ekonomisini büyütme konusunda istikrarlı bir ilerleme kaydetmiştir. 2000-2018 yılları arasında yoksulluk oranı nüfusun %83'ünden %27,4'e düşerken, ekonomi yılda ortalama %7 oranında büyümüştür.

Ulusal Kalkınma Stratejisi (NDS), 2030 yılına kadar yurtiçi gelirleri 3,5 katına çıkarmayı ve yoksulluğu %50 azaltmayı hedeflemektedir. Bu hedefin, Tacikistan'ın mevcut büyüme modelini dönüştürmesi ve özel sektöre yatırım yapma, istihdam yaratma ve ekonomiye katkıda bulunma konusunda daha fazla fırsat verilmesi durumunda ulaşılabileceği öngörülmektedir.

Tacikistan’ın toplam döviz rezervi (altın dahil) 2019 yılında yaklaşık 1,5 milyar Dolardır. Öte yandan, dış borç stoku yaklaşık 6,6 milyar Dolar seviyesinde olup, %21’i kısa vadelidir. Döviz rezervi, dış borcun yaklaşık %16’sını oluşturmaktadır.

Ağırlıklı Rusya olmak üzere yurt dışında çalışan yaklaşık 1,5 milyon Tacikin ülkelerine gönderdikleri havale (remittances) tutarı 2019 yılında 2,3 milyar Dolar olup, milli gelirin yaklaşık %29’unu teşkil etmektedir. Rus ekonomisinin büyüme performansına bağlı olarak söz konusu gelir de yükseliş göstermektedir.

Kişi başı milli gelirin (cari fiyatlarla) 827 dolar olduğu ülkede, milli gelir (GSYİH) içinde tarım sektörünün payı %19, sanayinin %27’dir. İmalatın payı %11’dir.

Dövizde dalgalı kur izlenmekte olup, serbest piyasada döviz alım satımı yapılmaktadır.

Tacikistan, Dünya Bankası’nın “iş yapma kolaylığı” sıralamasında 2016 yılında 166. sırada yer alırken, 60 basamak ilerleyerek 2020 yılında 190 ülke içinde 106. sıraya yerleşmiştir.

DIŞ TİCARET

Tacikistan’ın dış ticaret mevzuatı liberal bir görünüm sergilemektedir. 2013 yılında Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesi olmuş ve gümrük mevzuatı ile kodlama sistemini DTÖ ile uyumlu hale getirmiştir.

Ülkede uygulanan gümrük vergileri %0 ila %30 arasında değişmektedir. Tacikistan’ın Bağımsız Devletler Topluluğu (Rusya, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Beyaz Rusya ve Ermenistan) ile serbest ticaret anlaşması bulunmaktadır.

Dış ticareti açık vermektedir. İhracatı 2014-2020 döneminde düzenli olarak artış göstermektedir

DOĞRUDAN YABANCI YATIRIMLAR

Tacikistan kalkınma ve ekonomik büyüme için yabancı yatırıma ihtiyaç duyan bir ülkedir. Bu çerçevede 2007 yılında Yatırım Kanununu kabul etmiştir. Yetkili kurum Devlet Yatırımlar Komitesidir.

Yatırım için öncelikli sektörler; tarım (pamuk, besicilik), sanayi (gıda işleme, tekstil) ve madencilik (alüminyum, altın, kömür) ile turizmdir.

Yabancı yatırım ağırlıklı olarak Rusya ve Çin ile Kazakistan’dan gelmektedir.

Yabancı doğrudan yatırım tutarı, 2008 yılındaki en üst noktasının (486 milyon dolar) altında seyretmektedir. 2015 yılında 454 milyon dolara kadar yükselmişken 2019 yılında 213 milyon dolar düzeyinde gerçekleşmiştir. (Dünya Bankası)

SERBEST BÖLGELER

Tacikistan Cumhuriyeti, girişimciliğin, yerli ve yabancı yatırımcıların gelişimi için çeşitli fırsatlar sunmaktadır. Yatırım çekmek için serbest ekonomik bölgeler kurulmuştur. Halihazırda, Khatlon (2), Sughd (1) ve GBAO özerk bölgesinde (1) olmak üzere, ülkede 4 serbest bölge bulunmaktadır.

ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER

Tarım ve Hayvancılık

Tacikistan ekonomisinde tarım sektörünün payı yüksek olmakla birlikte, ülkedeki alt yapının gelişmemiş olması nedeniyle ülkenin sahip olduğu ihracat potansiyeli tam olarak değerlendirilememektedir. Bu kapsamda modern tarım ekipmanları, seracılık, gübre, sulama sistemleri ve soğuk hava depoları gibi alanlar yatırımcılar için potansiyel olarak ön plana çıkmaktadır.

Sanayi

Tacikistan’da ağır sanayi içerisinde alüminyum üretimi başı çekmektedir. Duşanbe’nin doğusunda Özbekistan sınırına yakın Tursunzade şehrinde bulunan Tacikistan Alüminyum Fabrikası-TALCO ülkedeki en büyük sanayi kuruluşudur.

Halihazırda ülke sanayi sektöründe çocuk oyuncakları, polietilen poşetleri, yapıştırıcı, et ve sebze konserveleri, baskı ürünleri, hijyenik malzemeler, sabun, alüminyum aletleri, pamuk ipliği, sıvı yağ, inşaat malzemeleri, çimento, metal borular, halı, taş granülü, mobilya, alkol ve alkolsüz içecekler, pastacılık mamulleri ve diğerleri üretilmektedir.

Madencilik

Dağlık bir coğrafyaya sahip olan Tacikistan yeraltı kaynakları ve madencilik alanlarında yatırımcılara fırsatlar sunmaktadır. Ülkede, Kanimansur rezervi gümüş, bakır, kurşun, çinko, sülfürik asit ve inşaat malzemeleri; Maikhura rezervi ise tungsten, bizmut ve çinko bakımından zengin rezervlere sahiptir.

Enerji

Orta Asya’nın en büyük hidro-enerji kaynaklarına sahip olan Tacikistan’da, başta hidroelektrik santralleri olmak üzere enerji alanındaki yatırımlar ön plana çıkmaktadır. Tacikistan hidroenerji kaynakları açısından 8’inci sırada yer almasına rağmen, söz konusu kaynakların sadece %6’sını kullanmaktadır. Bu kapsamda tamamlandığında dünyanın en yüksek barajı özelliğini taşıyacak olan 3.600 MW kapasiteli Roghun Hidro Elektrik Santralinin 1. ve 2. Ünite inşaat çalışmaları tamamlanarak kullanıma verilmiştir. Proje tamamlandığında yılda 13 milyar KW/saat elektrik üretilmesi planlanmaktadır.  

Rogun Barajının yanı sıra ülkede çok sayıda küçük ölçekli hidro-elektrik santrallerinin yapımına önem verilmektedir. Tacikistan ekonomisinden kaynaklanan nedenlerden dolayı ülkedeki enerji projeleri, diğer yatırım projeleri gibi, büyük ölçüde uluslararası kuruluşlar ve yabancı ülkelerin teknik yardım kuruluşları tarafından finanse edilmektedir.